किन पुटिनसँग नजिकिदैछन् ट्रम्प ?

काठमाडौँ । युक्रेन युद्धमा अमेरिकाको समर्थन बारे डोनाल्ड ट्रम्पको विचारमा कुनै शंका थियो भने, ट्रम्पले बुधबार स्पष्ट शब्दमा त्यसको विश्राम लिए । लगभग तीन वर्षअघि, अमेरिकी कांग्रेसले युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोदोमिर जेलेन्स्कीलाई रुसी आक्रमणको प्रतिरोध गर्ने प्रयासको लागि उभिएर ताली बजाएको थियो ।

तर अब राष्ट्रपति ट्रम्पले युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्कीलाई 'तानाशाह' भनेका छन् भने उनलाई भ्रष्टाचारको समेत आरोप लगाएका छन्। ट्रम्पले जेलेन्स्कीले विदेशी सहायतालाई निरन्तरता दिन चाहेको बताउदै युद्ध रोक्ने विषयमा पहल नगरेको आरोप मात्र लगाएका छैनन् युद्ध सुरु गरेकोमा रुसलाई होइन, युक्रेनलाई दोष दिएका छन् ।
अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले लेखेका छन्, 'जेलेन्स्कीले छिटो कारबाही गर्नुपर्छ, अन्यथा उनको देश बाँच्ने छैन ।'

करिब एक हप्ता अघि ट्रम्प र रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनबीच लामो टेलिफोन वार्ता भएको थियो । सो वार्तापछि ट्रम्पले युक्रेन र जेलेन्स्कीको विषयमा रुसले जस्तै भाषा बोलेर युक्रेन युद्धमा नयाँ मोड ल्याइदिएका छन् । उनले एकातिर युक्रेन युद्ध रोक्न आफुले मात्र सक्ने बताइरहेका छन् भने अर्कोतर्फ युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्कीलाई व्यक्तिगत आक्रमण गरिरहेका छन् । 

अमेरिकी विदेश नीतिमा आएको यो अचानक परिवर्तन वास्तवमै नाटकीय देखिएको छ, यसले युक्रेन युद्धमा मात्र होइन अमेरिकाको धेरै अन्तराष्ट्रिय फ्रन्टमा असर गर्ने विश्लेषण गरिएको छ । उनका पछिल्ला टिप्पणीहरूले उनी 'अमेरिका फर्स्ट' विदेश नीतिलाई वास्तविकतामा परिणत गर्न लागेको देखिएको छ ।

धेरैले युक्रेनी खनिजहरूमा पहुँच र नाफा कमाउन ट्रम्पले राखेको प्रस्ताव जेलेन्स्कीले सार्वजनिक रूपमा अस्वीकार गरेपछि ट्रम्प व्यक्तिगत आक्रमणमा उत्रिएको बुझिरहेका छन् ।

त्यसै अर्कोतर्फ ट्रम्प युरोपप्रतिको अमेरिकी सैन्य प्रतिबद्धता घटाएर र चीनमा ध्यान केन्द्रित गरेर अमेरिकी स्रोतसाधनको सुरक्षा गर्ने रणनीति अनुसार युक्रेन युद्धबाट टाढिन खोजेको देखिएको छ । गत वर्ष नोभेम्बरमा आफ्नो चुनावी विजय हुनुभन्दा अघि, ट्रम्पले युक्रेनलाई पठाइएको अमेरिकी सैन्य सहायताको बारम्बार आलोचना गरेका थिए र जेलेन्स्कीलाई 'इतिहासको सबैभन्दा ठूलो बिक्रीकर्ता' भनेर वर्णन गरेका थिए । यद्यपि, ट्रम्पलाई रोज्ने मतदाताहरूले चुनावमा युक्रेन युद्ध वा अमेरिकी विदेश नीतिको बारेमा धेरै नसोचेको हुन सक्छन् । यस मुद्दामा ट्रम्पको अडान उनको राजनीतिक जिम्मेवारी थिएन, यद्यपि उनका विपक्षीहरूले यस मुद्दामा उनीमाथि आक्रमण गरेका थिए ।

अब उनी अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताहरू परिवर्तन गर्न र विश्वव्यापी मञ्चमा अमेरिकाको शक्ति विस्तार गर्न चाहन्छन् । यो अमेरिकी सरकार भन्दा राष्ट्रपतिको शक्ति बढाउने उनको घरेलु प्रयास जस्तै हो । यस मामिलामा, कम्तिमा अहिलेको लागि, ट्रम्पको आफ्नै पार्टीमा उनको विरोध गर्ने कसैको पनि चासो धेरै कम देखिन्छ ।

बुधबार उनको सामाजिक सञ्जाल पोस्टपछि केही रिपब्लिकन सिनेटरहरूले निश्चित रूपमा निराशा व्यक्त गरेका छन् । 'म राष्ट्रपति जेलेन्स्कीलाई कहिल्यै तानाशाह भन्दिन,' अलास्काकी रिपब्लिकन सिनेटर लिसा मुर्कोवस्कीले भनिन् । मेनकी सुसान कोलिन्सले उनी ट्रम्पसँग असहमत रहेको बताइन भने लुइसियानाका जोन केनेडीले पुटिनलाई 'गुण्डा' भनेका थिए । युक्रेनी राजधानी कीभको भ्रमणबाट फर्किएका उत्तरी क्यारोलिनाका थोम टिलिसले भने, 'युक्रेन युद्धको लागि एक मात्र व्यक्ति जिम्मेवार छ, त्यो हो भ्लादिमिर पुटिन ।'

अमेरिकी राष्ट्रपतिहरूसँग अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा व्यापक शक्तिहरू छन् र ट्रम्प धेरै वर्षदेखि युक्रेनको बारेमा आफ्नो विचार स्पष्ट राख्दै आएका छन् । उनले बारम्बार युक्रेन युद्धको लागि बाइडेन प्रशासनको कमजोरीलाई दोष दिएका छन् र युद्ध सजिलै रोक्ने वाचा गरेका छन् ।

यद्यपि जेलेन्स्कीप्रति उनको अघिल्लो आलोचना त्यति कठोर थिएन । उनले नियमित रूपमा युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्की आफ्नो देशको लागि आर्थिक सहायता सुरक्षित गर्न अमेरिकालाई मनाउनमा विशेषज्ञ रहेको बताउने गर्थे । ट्रम्पको जेलेन्स्कीसँग उथलपुथलपूर्ण सम्बन्धको लामो इतिहास छ । अमेरिकी वामपन्थीहरूले उनलाई नायकको रूपमा स्वागत गरेका छन्, र विदेशी सहायताको लागि जेलेन्स्कीको स्पष्ट वकालत कहिलेकाहीं तीव्र रूपमा द्वन्द्वात्मक पनि देखिन्छ । 'जेलेन्स्कीले मिडियामा नराम्रो बोलेर राष्ट्रपतिको मन परिवर्तन गर्नेछन् भन्ने विचार सत्य होइन,' उपराष्ट्रपति जेडी भान्सले हालैको एक अन्तर्वार्तामा भनेका थिए । 

अर्कोतर्फ ट्रम्पले पनि पुटिन र रुसी दृष्टिकोणप्रति आफ्नो सहानुभूतिपूर्ण विचारलाई निरन्तर कायम राखेका छन् । युक्रेनमा आक्रमण सुरु गरेको केही दिनपछि, उनले पुटिन एक 'प्रतिभाशाली' भएको बताएका थिए । जुलाई २०१८ मा हेलसिंकीमा भएको अमेरिका-रूस शिखर सम्मेलनमा ट्रम्पले २०१६ को अमेरिकी चुनावमा रूसले हस्तक्षेप नगरेको भन्ने पुटिनको भनाइमा शंका गर्ने कुनै कारण नभएको बताएका थिए । ट्रम्पको भनाइ अमेरिकी गुप्तचर प्रतिवेदनको विपरीत थियो । ट्रम्पको पहिलो कार्यकालमा, उनको विदेश नीति टोलीमा केही वरिष्ठ अधिकारीहरू समावेश थिए जो रुसी मनसायप्रति बढी शंकालु थिए । यसमा जोन बोल्टन, माइक पोम्पेओ र जोन केली समावेश थिए, जसले राष्ट्रपतिको विदेश नीतिको प्रभावलाई नियन्त्रण गरेका थिए ।

यसपटक, ट्रम्प धेरै समान विचारधारा भएका सल्लाहकारहरूले घेरिएका छन् । यी सल्लाहकारहरूले ट्रम्पको विचार परिवर्तन गर्ने कुनै इच्छा र क्षमता राख्दैनन् । यद्यपि, कुनै समय कट्टर विदेश नीतिका समर्थक मानिने अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियो ट्रम्पको नेतृत्व पछ्याउने बारेमा सतर्क छन्।

ट्रम्पले युक्रेनका लागि आफ्नो राजदूतको रूपमा रुस आलोचक किथ केलॉगलाई छनोट गरेका छन् । तर उनलाई रुससँगको वार्ताबाट बाहिर राखिएको छ । जबकि ट्रम्पका मध्यपूर्व प्रतिनिधि र विश्वासिला मित्र स्टिभ विटकफ यस कुराकानीमा प्रत्यक्ष रूपमा संलग्न छन् ।

रिपब्लिकन पार्टीका धेरै नेताहरुले पनि ट्रम्पको दृष्टिकोणलाई समर्थन गरिरहेका छन् । यसले उनको राजनीतिक हैसियतलाई अझ बलियो बनाएको छ । फेब्रुअरीमा गरिएको प्यू सर्वेक्षणले केवल ३० प्रतिशत रिपब्लिकनहरूले युक्रेनको लागि हालको अमेरिकी समर्थन 'पर्याप्त छैन' वा 'पर्याप्त राम्रो' छ भन्ने विचार व्यक्त गरेका थिए । जब रुस-युक्रेन युद्ध सुरु भएको थियो, ७२ प्रतिशतले यस्तो विचार राखेका थिए । सर्वेक्षणमा सहभागी ४० प्रतिशत रिपब्लिकनले युक्रेनलाई समर्थन गर्नाले अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षालाई 'हानि' पुग्ने विचार राखे भने, २७ प्रतिशतले मात्र यसले मद्दत गर्ने बताए ।

बाइडेन युगमा, ह्वाइट हाउसले युक्रेनमा रूसको विरुद्धमा उभिनु अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि आवश्यक रहेको तर्क गरेको थियो । तर अहिले ट्रम्प र उनका निकटतम सल्लाहकारहरूले यसको विपरित रणनीति बनाएको देखिएको छ । अहिले देखिएको अमेरिकी कुटनीतिक परिवर्तन वैचारिक द्वन्द्वभन्दा पनि अमेरिकी हित वा नोक्सानको कुरा भएको विश्लेषण गर्नेहरुको संख्या पनि ठुलो छ ।

अहिले ट्रम्पले युरोपले युक्रेनलाई सित्तैमा सहयोग नगरेको तर अमेरिकाले किन गरिरहेको छ भन्ने प्रश्न उठाएका छन् । खासगरी ट्रम्पको निशाना युक्रेनमा रहेका दुर्लभ खनिजहरूमा रहेको बताइएको छ । जस्तै उनले गाजाको तटीय घरजग्गालाई रिसोर्टमा पुनर्विकास गर्ने कार्य बताएका थिए भने ग्रीनल्याण्डलाई किन्ने प्रस्ताव नै गरेका थिए । ट्रम्पले आफ्नो पहिलो कार्यकालमा सिरियाली तेल क्षेत्रहरूमा नियन्त्रण कायम राख्न र त्यसबाट नाफा कमाउन चासो देखाएका थिए ।

अहिले ट्रम्पले अगाडी सारिरहेको विचारलाई पहिले रिपब्लिकन पार्टीका सबैभन्दा पछिल्ला राष्ट्रपति जर्ज डब्लु बुशको हस्तक्षेपकारी रूढिवादी नीतिहरू भन्दा धेरै ठूलो परिवर्तनको रुपमा हेरिएको छ । तर २०१६ पछि, ट्रम्प रिपब्लिकन पार्टीको प्रमुख अनुहार बनेका छन् र उनलाई चुनौती दिने अनुहार तत्कालका लागि देखिएको छैन ।