चीनमा नयाँ विवाहमा रेकर्ड कमी

काठमाडौँ । विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र भएको देश चीनमा जनसांख्यिकीय गिरावट रोक्न युवाहरूलाई विवाह बन्धनमा बाँधिन र बच्चा जन्माउन प्रोत्साहित गर्न व्यापक सरकारी प्रयासहरूको बाबजुद पनि गत वर्ष चीनमा नयाँ विवाहको संख्या रेकर्ड न्यूनतममा झरेको छ ।

चीनको नागरिक मामिला मन्त्रालयले जारी गरेको तथ्याङ्क अनुसार २०२४ मा लगभग ६१ लाख जोडीले आफ्नो विवाह दर्ता गरेका थिए, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा २०.५ प्रतिशतले कम हो । सन् १९८६ मा मन्त्रालयले तथ्याङ्क जारी गर्न थालेदेखि यो रेकर्ड न्यून भएको रिपोर्टमा उल्लेख गरिएको छ ।

चीनले घट्दो कार्यबल र देशको सुस्त अर्थतन्त्रमा द्रुत गतिमा वृद्ध जनसंख्याको दबाबसँग लडिरहेका बेला विवाह र जन्म घट्नुले गम्भीर चुनौती खडा गरेको छ ।

२०२४ मा विवाहको संख्यामा आएको तीव्र गिरावटले २०१३ देखि दशक लामो गिरावटलाई पुनः सुरु भएको विश्लेषण गरिएको छ । २०२४ को तथ्याङ्क २०१३ मा दर्ता भएका १ करोड ३० लाख विवाहको आधाभन्दा कम रहेको छ । जारी गरिएको तथ्याङ्कले सम्बन्ध विच्छेदको संख्यामा पनि थोरै वृद्धि देखाएको छ । गत वर्ष, लगभग २६ लाख जोडीले सम्बन्ध विच्छेदको लागि दर्ता गरेका थिए, जुन २०२३ को तुलनामा २८ हजारले बढी हो ।

चीनले २०२१ देखि सम्बन्ध विच्छेदको लागि दर्ता गर्ने व्यक्तिहरूको लागि ३० दिनको 'कुलिङ-अफ' अवधि अनिवार्य गरेको छ, आलोचनाको बाबजुद पनि यसले महिलाहरूलाई टुटेको वा दुर्व्यवहारपूर्ण विवाह छोड्न गाह्रो बनाएको बताइएको छ ।

गत वर्ष जन्मदरमा थोरै वृद्धि भए पनि चीनको जनसंख्या लगातार तीन वर्षदेखि संकुचित भएको छ । १६ देखि ५९ वर्ष उमेर समूहका रूपमा वर्गीकृत काम गर्ने जनसंख्या पनि गत वर्ष ६८ लाख ३० हजारले घटेको छ, जसले निरन्तर संकुचन थपेको छ । यसैबीच, ६० वर्षभन्दा माथिकाहरूको जनसंख्या भने बढ्दै गएको छ । अहिले चीनमा ६० बर्षभन्दा माथिको जनसंख्या २२ प्रतिशत पुगेको छ ।

चीनमा कम विवाह र घट्दो जन्मदर बीच प्रत्यक्ष सम्बन्ध देखिएको छ, जहाँ सामाजिक मान्यता र सरकारी नियमहरूले अविवाहित जोडीहरूलाई बच्चा जन्माउन चुनौतीपूर्ण बनाएको छ । यो गिरावटलाई उल्टाउन, चिनियाँ अधिकारीहरूले युवाहरूलाई विवाह बन्धनमा बाँध्न र बच्चा जन्माउन प्रोत्साहित गर्न आर्थिक प्रोत्साहनदेखि प्रचार अभियानसम्मका उपायहरूसहितका योजना सुरु गरेका छन्।

अधिकारीहरूले डेटिङदेखि सामूहिक विवाहका कार्यक्रमहरू आयोजना गरेका छन् र बेहुलाबाट उनको भावी श्रीमतीको परिवारलाई ठूलो 'दुलहीको मूल्य' भुक्तानी गर्ने परम्परालाई कम गर्ने प्रयास गरेका छन् । चीनका ग्रामीण क्षेत्रका धेरै गरिब पुरुषहरू विवाह गर्दा भुक्तानी गर्ने रकमको अभावमा विवाह गर्न नपाएको ठुलो संख्या रहेको बताइन्छ ।

केही स्थानीय सरकारहरूले युवा जोडीहरूलाई विवाह गर्न नगद प्रोत्साहन पनि दिएका छन्। २०२२ देखि, चीनको परिवार नियोजन संघले 'नयाँ युगको विवाह र बच्चा जन्माउने संस्कृति' सिर्जना गर्न कार्यक्रमहरू सुरु गरेको छ, 'बच्चा जन्माउने सामाजिक मूल्य' लाई प्रवर्द्धन गर्न दर्जनौं शहरहरूमा भर्ना गर्दै र युवाहरूलाई उपयुक्त उमेरमा विवाह गर्न र बच्चा जन्माउन प्रोत्साहित गरिएको छ । तर अहिलेसम्म, यी नीतिहरूले उच्च बेरोजगारी, जीवनयापनको बढ्दो लागत र आर्थिक मन्दीको बीचमा बलियो सामाजिक कल्याणकारी सहयोगको अभावसँग जुधिरहेका चिनियाँ युवा वयस्कहरूलाई विश्वस्त पार्न असफल भएको सार्बजनिक आँकडाले देखाएको छ ।

चिनियाँ समाजशास्त्रीहरूले विवाह र जन्म दुवैमा गिरावट आंशिक रूपमा चीनको जनसंख्या वृद्धिलाई सीमित गर्न डिजाइन गरिएका दशकौं नीतिहरूको कारण भएको बताउछन् ।  २०१५ मा, चीनले आफ्नो दशकौं लामो एक-बच्चा नीतिको अन्त्यको घोषणा गरेको थियो । जसले दम्पतीहरूलाई दुई बच्चा जन्माउन अनुमति दियो, त्यसपछि २०२१ मा यसलाई बढाएर तीन बच्चा पुर्‍यायो, तर विवाह र जन्मदर दुवै भने घट्दै गयो ।

विवाहप्रतिको बदलिँदो दृष्टिकोणको परिणामस्वरूप, विशेष गरी शिक्षित र आर्थिक रूपमा स्वतन्त्र हुँदै गइरहेका युवा महिलाहरूमाझ, यो हठी गिरावटको प्रवृत्ति पनि हो । व्यापक कार्यस्थल भेदभाव र पितृसत्तात्मक परम्पराहरूको सामना गर्दै महिलाहरूले बाल हेरचाह र घरको कामको लागि जिम्मेवार हुनुपर्छ भन्ने अपेक्षाका कारण महिलाहरूको विवाहप्रति मोहभंग हुँदै गइरहेको बताइन्छ ।