केन्याबाट अदानी समुहलाई निकाल्ने नायक 'नेल्सन अमेन्या'

काठमाडौँ । केन्यामा सरकारी र निजी कम्पनीहरू बीचको सम्झौतामा अझ बढी पारदर्शिताको लागि अभियान चलाउने समूहले एक व्यवसायी विद्यार्थीलाई नायकको रूपमा सम्मान गर्दैछ । यी विद्यार्थीको नाम नेल्सन अमेन्या हो । केन्याको हालको इतिहास भ्रष्टाचारले दागिएको मेगा सम्झौताका कथाहरूले भरिएको छ । भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि कानुन बने पनि कारोबारमा भ्रष्टाचार कायमै रहेको आशंका जनतामा छ ।

३० वर्षीय नेल्सन अमेन्या फ्रान्समा एमबीए पढ्दै छन् । उनले केन्या र अदानी समूहबीचको प्रस्तावित सम्झौताको बारेमा यसै वर्ष जुलाईमा सामाजिक सञ्जालमा केही जानकारी लीक गरेका थिए । यसले देश र क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो विमानस्थल जोमो केन्याटा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको व्यवस्थापनमा चिन्ता बढाएको थियो । लामो समयदेखि यो विमानस्थलको आधुनिकीकरणको पर्खाइमा रहेको छ । नेल्सनले प्रस्तावित सम्झौताको जानकारी लीक गरेपछि भ्रष्टाचार विरोधी कार्यकर्ताको रूपमा मान्यता प्राप्त गर्दै आएका छन् ।

दस्तावेजका अनुसार विमानस्थललाई आधुनिकीकरण गर्न र अदानीलाई ३० वर्षका लागि सञ्चालन भाडामा दिने गरी दुई अर्ब डलरको सम्झौता प्रस्ताव गरिएको थियो । कागजात पढ्दै, नेल्सनले महसुस गरे कि यदि सम्झौता अगाडि बढ्यो भने, यसले केन्याको अर्थतन्त्रको लागि हानिकारक साबित हुन सक्छ र सबै नाफा भारतीय बहुराष्ट्रिय कम्पनिलाई जान्छ ।
उनले सम्झौताको बारेमा पढेका कुराहरूबाट केन्याले खर्चको ठुलो हिस्सा बेहोर्नुपर्‍यो तर त्यसबाट समान आर्थिक लाभ प्राप्त गर्न नसक्ने भएकाले सम्झौता राम्रो भएको नदेखिको आम जनतामा बुझाउने अभियान नै चलाए ।

नेल्सनले आफुलाई प्राप्त कागजातहरू सार्बजनिक गरे र आम मानिसलाई बुझाउने अभियान चलाए । नेल्सनले राष्ट्रपति, केन्या एयरपोर्ट प्राधिकरण र मन्त्रीहरू सबैले जनताको विश्वास तोडे र सबैले जनतालाई धोका दिएको बताए । हातमा प्रमाण भए पनि, नेल्सन अमेन्या अब के गर्ने भनेर सोच्न बाध्य भए । उनी आफैं खतरामा थिए । यद्यपि, केन्याको सट्टा फ्रान्समा बस्नु उनको लागि फाइदाजनक थियो।

उनले आफु शुरुमा अलिकति डराएको र आफुलाई केहि हुन्छ की भन्ने रहेको बताए । उनले आफ्नो करियर र आफ्नो जीवनलाई जोखिममा राख्दै यो अभियान चलाएका थिए । धेरै हप्तासम्म कागजातहरू ध्यानपूर्वक पढेपछि, नेल्सन अमेन्याले जुलाईमा सोशल मिडिया प्लेटफर्म एक्समा लीक गरे । त्यसको लगत्तै केन्यामा हंगामा मच्चियो ।
एयरपोर्टका कर्मचारीहरूले यो सम्झौता रद्द गर्न माग गर्दै हडताल सुरु गरे ।

नेल्सनले यो मेरो देशप्रतिको मेरो कर्तव्य सम्झेर लिक गरेको बताए । उनले आफु देशबाट टाढा भए पनि देशप्रतिको कर्तव्य रहेको बताए ।  विमानस्थल सम्बन्धमा भएको सम्झौताले अब के हुन सक्छ भन्ने पूर्वचित्रण भएको भन्दै उनी चिन्तित थिए । नेल्सनले सम्झौताको असामान्य सर्तहरू र पारदर्शिताको अभावको बारेमा मात्र होइन । केन्याका कानुनहरूलाई पनि व्यवस्थित रूपमा बेवास्ता गरिएको देखिएको आरोप लगाए । उनी भन्छन्, 'कम्पनीका लागि अधिकारीहरूले कहिल्यै उचित कदम चालेनन् र उचित प्रक्रिया पनि पालना गरेनन् ।'

उनीहरूले केही सरकारी अधिकारीहरूले कानुनी आवश्यकतालाई बाइपास गर्न खोजेको आरोप लगाउँछन्, जसमा सर्वसाधारणको सल्लाह लिने अर्थात् सार्वजनिक परामर्श पनि समावेश थियो । सरकारले करदाताको पैसा गलत तरिकाले खर्च गर्न नपरोस् भनेर यी कार्यविधि बनाइएको हो । अप्रिलमा, प्रस्तावित सम्झौतामा केन्या एयरपोर्ट्स अथोरिटीको सरोकारवालाहरूसँग परामर्श गर्ने कुनै योजना नरहेको एक रिपोर्टले खुलासा गर्‍यो । नेल्सन अमेन्याले भने, ‘यो अप्रिल महिनाको कुरा हो, जुलाईमा मैले सामाजिक सञ्जालमा कागजात चुहावट गरिरहेको थिएँ, त्यतिबेला पनि सर्वसाधारणलाई यस मामिलामा सहभागी हुन दिएनन् अर्थात् सार्वजनिक सहभागिता थिएन । यो सम्झौता एकदमै गोप्य ढंगले भइरहेको थियो र उनले एक महिनापछि हस्ताक्षर गर्न लागेका हुन् ।'

उनले बिबिसीसँगको कुराकानीमा भने-  जब मैले यो सम्झौता सम्बन्धी कागजातहरू प्रस्तुत गरें, सरकारले हतारमा सार्वजनिक सरोकारवाला भएको नाटक गर्‍यो । उनीहरूले केन्या एयरपोर्ट्स प्राधिकरणका कर्मचारीहरूलाई बोलाए र सरोकारवालाहरूसँग बैठकहरू गर्न थाले ।' केन्याका धेरै अधिकारीहरू र सरकारी विभागहरूले प्रक्रियाभरि भ्रष्टाचारको आरोप अस्वीकार गरे र त्यसपछि अदानी समूहसँग अर्को सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न अगाडि बढे जसमा बिजुली लाइनहरूको निर्माण समावेश थियो । यो सम्झौता पनि करोडौंको थियो । अदानी समूहले नेल्सन अमेन्याको दाबी निराधार र दुर्भावनापूर्ण भएको बतायो ।

अदानी समूहले आफ्नो विज्ञप्तिमा ऊर्जा क्षेत्रमा आफ्नो सम्झौता पूर्ण पारदर्शी भएको र कम्पनीले आफूमाथि लगाइएका सबै आरोप अस्वीकार गरेको बताएको छ । कम्पनीले जुनसुकै आयोजना सुरु गर्छ त्यो सम्बन्धित देशको कानुनबमोजिम हुने बतायो । तर नेल्सनका कारणले मात्रै सरकारले आफ्नो सोच परिवर्तन गरेको होइन ।

गौतम अडानीले अमेरिकामा आफ्नो एउटा कम्पनीको ठेक्का लिन २५ करोड डलर घुस लिएको आरोप लागेको थियो । यो खबर आएपछि केन्या सरकारले कारबाही शुरु गरेको थियो ।

गत महिना केन्याका राष्ट्रपति विलियम रुटोले संसदमा अडानी समूहसँगको दुवै सम्झौता रद्द गरेको घोषणा गरेका थिए । विलियम रुटोले संसदमा दिएको सम्बोधनमा भने, 'म ठोस प्रमाण वा विश्वसनीय जानकारी भएमा निर्णायक कारबाही गर्न हिचकिचाउने छैन ।' उनको भनाइलाई जनताले ताली बजाएर स्वागत गरे । विलियम रुटोले यो निर्णय लिन सहयोग गरेकोमा अनुसन्धान एजेन्सीहरू र सहयोगी देशहरूलाई श्रेय दिए ।

राष्ट्रपतिको घोषणापछि नेल्सनले भने, 'जब राष्ट्रपतिले यो घोषणा गर्नुभयो, म कक्षामा थिएँ । मलाई विश्वास लागेन । मेरो आँखामा आँसु थियो । म धेरै खुसी थिएँ ।' कक्षा सकिएको ४० मिनेटपछि उनले ट्विट गरे, 'अदानीलाई अलविदा ।' यो ट्विट भाइरल बनेको थियो ।

यद्यपि, उनले महिनौंको व्यक्तिगत संघर्ष र दबाब पछि यो जित भएको महसुस गरे, एयरपोर्ट सम्झौता सार्वजनिक भएपछि, नेल्सनलाई अदानी समूह र एक केन्याली राजनीतिज्ञले मानहानीको मुद्दा दायर गरे । नेल्सन भन्छन्, 'सरकारमा काम गर्ने केही व्यक्तिहरू मकहाँ आउँदै थिए । मुद्दा न लड्न पैसा दिन तयार थिए । पैसा लिएर सरकारसँगको लडाइ बन्द गर भन्थे ।'

यसअघिका घटनाहरू सम्झँदै नेल्सनले भने, 'त्याग गर्नु मेरो जीवनको सबैभन्दा ठूलो गल्ती हुने थियो । यो केन्याली जनताको विश्वासघात हुने थियो ।' सम्झौता रद्द गरिसकेपछि पनि, विलियम रुटोले किन केन्यालीहरूले यसको विरोध गरे र उनका अन्य धेरै परियोजनाहरू सोध्छन् । उनले विमानस्थललाई आधुनिकीकरण गर्ने बाटो खोज्ने बताए ।

डिसेम्बरमा एक सार्वजनिक कार्यक्रममा विलियम रुटोले सोधे, 'विमानस्थललाई सुधार्नबाट रोक्नेलाई नायक भनिएको मैले देखेको छु । नायक ? तपाईंले आफ्नो देशमा विमानस्थल निर्माण रोकेर के फाइदा गर्नुहुन्छ ? तपाईलाई थाहा छैन यो कसरी बन्ने हो । विरोध गर्ने मानिसहरूले कहिल्यै एयरपोर्ट भित्र पसेका छैनन् । तपाईं केवल विरोध गर्न चाहनुहुन्छ ।'

यसैबीच, नेल्सन अमेन्याले अझै मानहानीको मुद्दा सामना गर्नुपर्नेछ । उनी आफ्नो कानुनी लडाइका लागि पैसा जम्मा गर्न चाहन्छन् र त्यसका लागि कोष सङ्कलन गरिरहेका छन् । केन्यामा आफ्नो भविष्य अनिश्चित रहेको उनी बताउँछन् । नेल्सनले भने, 'मलाई विश्वसनीय खुफिया एजेन्सीहरूबाट धम्की आएको थियो र केन्याका धेरै मानिसहरूले मलाई नफर्किन चेतावनी दिएका थिए। स्पष्ट रूपमा मैले गरेको काममा धेरै मानिसहरू क्रोधित छन् ।' नेल्सनले यी सबैको लागि ठूलो मूल्य तिर्न पर्छ, र उनी त्यसो गर्न तयार रहेको बताउछन् ।