थाइराइड के हो र यो कहिले रोगमा परिणत हुन्छ ?

काठमाडौँ । राम्रो स्वास्थ्य भएको व्यक्तिलाई अचानक कुनै कुराले रिस उठ्न थाल्छ, कुनै काम गर्न मन लाग्दैन, धेरै सुत्न थाल्छ वा रातभर जाग्राम बस्छ र साथीभाइसँग भेटघाट गर्न छोड्छ भने के हुन्छ ? सामान्यतया समाजले त्यस्ता व्यक्तिलाई ‘पूरै पागल’ भन्ने उपाधि दिन्छ । र यदि गल्तीले उनी महिला भइन् भने, उसले यस्तो उपाधि प्राप्त गर्न सक्छ जुन वर्णन गर्न गाह्रो छ ।

समुद्रशास्त्रमा पाँच प्रकारका नारीहरूको उल्लेख गरिएको छ । तीमध्ये एक हुन् ‘शङ्खिनी’ । शङ्खिनी भन्नाले धेरै पातलो वा मोटी, हरेक कुराकानीमा रिस उठ्ने, भावनात्मक खाना खाने र धेरै वा थोरै सुत्ने महिलालाई बुझिन्छ ।

तर चिकित्सा विज्ञानको दृष्टिकोणबाट हेर्दा यी लक्षण थाइराइडका हुन् । हाल विश्वमा हरेक एक लाखमा १० हजार महिला र हरेक एक लाखमा तीन हजार पुरुष थाइराइडको समस्याबाट पीडित छन् । आधुनिक जीवनशैलीका कारण यो संख्या दिनप्रतिदिन बढ्दै गएको छ ।

यस्तो अवस्थामा यदि तपाईको वरपर कोही अचानक बदलाको व्यवहार गर्छ भने, निर्णय गर्नु अघि उसको स्वास्थ्यको चिन्ता गर्नुहोस् । हुनसक्छ, उ थाइरोइडबाट पीडित हुनसक्छ र उनलाई तपाईंको सामाजिक र मानसिक समर्थन चाहिन्छ ।

थाइराइड के हो र यो कहिले रोगमा परिणत हुन्छ ?

सबैभन्दा पहिले थाइराइड आफैमा कुनै रोग होइन भन्ने जान्न जरुरी छ । यो हाम्रो शरीरको एउटा अंग हो, जस्तै हात वा खुट्टा । यो पुतली आकारको थाइरोइड ग्रन्थी घाँटीको तल्लो भागमा हुन्छ ।

थाइरोइडले सम्पूर्ण शरीरलाई चलाउनका लागि हर्मोन निकाल्छ । उदाहरणका लागि, रक्तचापदेखि मुटुको धड्कन, सेक्स ड्राइभ, महिनावारी-गर्भावस्था र सुख-दुःख सबै कुरा यही हर्मोनले निर्धारण गर्छ । शरीर आफ्नो शरीरको हरेक साना-ठूला कामका लागि कुनै न कुनै रूपमा थाइरोइड हर्मोनमा निर्भर हुन्छ ।

यी अत्यावश्यक हर्मोनहरू निस्कने थाइराइड ग्रन्थीमा असन्तुलन हुँदा समस्या उत्पन्न हुन्छ । उनीहरूले आवश्यकताभन्दा बढी वा कम हर्मोन निस्कन थाले । यो अवस्थालाई थाइराइड रोग भनिन्छ ।

ठूलो जनसङ्ख्या यसबाट पीडित, तर चेतना छैन

ठूलो जनसंख्या थाइराइडको समस्याबाट ग्रसित रहेको देखिन्छ । गर्भावस्थाको समयमा लगभग ४४ प्रतिशत महिलाहरू यसबाट प्रभावित हुने बताइन्छ । यसका बाबजुद पनि ५० प्रतिशत मानिसलाई आफ्नो अवस्थाबारे थाहा छैन । यही कारणले गर्दा सामान्य चिकित्सा अवस्था ठूलो शारीरिक र मानसिक समस्यामा परिणत हुन्छ ।

मानौं कुनै व्यक्तिलाई हाइपोथायरायडिज्म छ भने ऊ स्वाभाविक रूपमा अलिकति चिडचिडा र दुःखी हुनेछ । उनको मन लामो समयसम्म कुनै एक काममा केन्द्रित हुँदैन । यो सम्भव छ कि उसलाई सानो कुरामा रिस उठ्न थाल्छ । यस्तो अवस्थामा यदि परिवार र साथीहरूले उसको अवस्थाको बारेमा थाहा नपाए र उनको क्रोधको प्रतिक्रिया दिन थाले भने, त्यो व्यक्ति विस्तारै एक्लोपन र निराशाको अँध्यारो संसारमा हराउँदै जान्छ । तसर्थ, थाइराइड रोगी र उनको वरपरका मानिसहरूले पनि यो अवस्था बुझ्नु धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।

वास्तवमा, थाइराइड जुनसुकै उमेर र लिङ्गका व्यक्तिलाई हुन सक्छ । तर यो अवस्था गर्भवती र सुत्केरी महिलामा बढी देखिन्छ । यो पनि तथ्य हो कि नवविवाहित र सुत्केरी महिला घरेलु हिंसाको सबैभन्दा बढी सिकार हुने गरेको छ । थाइराइडले घरेलु हिंसा निम्त्याउँछ र थाइराइडले घरेलु हिंसाको जोखिम बढाउँछ भन्ने धेरै चिकित्सा अनुसन्धान र सामाजिक सर्वेक्षणहरूमा प्रमाणित भइसकेको छ ।

युनिभर्सिटी अफ टोरन्टो, क्यानडाले गरेको एक अनुसन्धान अनुसार घरमा हुर्कदै जाँदा हिंसाको सामना गर्ने महिलालाई थाइराइडको समस्या बढी हुने गरेको छ ।

साइन्स जर्नल ‘साइन्सडायरेक्ट’ मा प्रकाशित एक शोधपत्रका अनुसार थाइराइडबाट पीडित व्यक्तिलाई आफ्नै घरमा यातना दिइन्छ । सामान्य व्यक्तिको तुलनामा थाइराइडको निदान नभएको व्यक्तिमा दुर्व्यवहारको जोखिम ४० देखि ५० प्रतिशतले बढ्छ ।

अचानक परिवर्तनहरू आउछन् 

हाम्रो व्यवहार हाम्रो आन्तरिक स्वास्थ्यको ऐना हो । कसैको स्वभावमा अचानक परिवर्तन हुनु शरीरमा भइरहेको गम्भीर परिवर्तनको संकेत हुन सक्छ । स्थायी थकान, शरीर दुख्ने, मूड कम हुनु, कपाल झर्नु, हात खुट्टा सुन्निने, अनुहार, तौल एक्कासी परिवर्तन हुनु, अनुहारको कपाल बढ्नु र मुड स्विङ्जस्ता लक्षणहरू थाइराइडका लक्षण हुन सक्छन् ।

थाइराइडको निदान गर्न गाह्रो छैन जसले गम्भीर समस्याहरू निम्त्याउँछ । थाइराइड प्रोफाइल परीक्षण रगत नमूना मार्फत सजिलै गर्न सकिन्छ । यसका लागि टीएसएच परीक्षणहरू उपलब्ध छन् । थाइराइड प्रोफाइल परीक्षण नमूना घरमै बसेर पनि दिन सकिन्छ । यसको रिपोर्ट २४ घण्टाभित्र उपलब्ध हुन्छ ।

थाइराइड संसारको सबैभन्दा गम्भीर र सजिलो रोग मध्ये एक हो । यो पत्ता नलागेसम्म र उपचार सुरु नभएसम्म यसले दुखाइ निम्त्याउँछ । एक पटक पत्ता लागेपछि, उपचार धेरै सजिलो छ । यसका लागि चिकित्सकको सहयोग लिएर उपचार गर्न सकिन्छ ।

मानव शरीर आफैंमा एक स्वचालित मेसिन जस्तै हो, जसमा आफैंमा खराबीहरू सुधार्ने क्षमता छ । यसलाई प्रतिरक्षा प्रणाली भनिन्छ । तर कतिपय अवस्थामा थाइरोइड रोगीहरूको लागि प्रतिरक्षा प्रणाली नै घातक हुन्छ । हाशिमोटो थाइरोइडाइटिसको अवस्थामा, शरीरको स्वत: प्रतिरक्षा प्रणालीले आफ्नै शरीरमा आक्रमण गर्दछ । यसले रोग निम्त्याउनुको सट्टा शरीरका स्वस्थ अंग र कोशिकाहरूलाई नोक्सान गर्न थाल्छ । सबै थाइरोइड अवस्थाहरू हाशिमोटोको होइन, तर पत्ता लगाउन मेडिकल परीक्षण आवश्यक छ ।