'हिराको कण' ले जलवायु परिवर्तनको असर रोक्ने !

काठमाडौँ । औद्योगीकरणपछि विश्वका हरेक क्षेत्रमा क्रान्तिकारी परिवर्तन देखिएका छन् । तर, यसले हाम्रो वातावरणमा नकारात्मक असर पारेको छ ।

बढ्दो कार्बन उत्सर्जनका कारण पृथ्वीको औसत तापक्रम निरन्तर बढिरहेको छ, जसको प्रतिकूल प्रभाव पृथ्वीका दुवै ध्रुवमा पर्न थालेको छ । आर्कटिक ग्लेशियर चार गुणा छिटो तातिरहेको छ, जसका कारण समुद्री सतह बढिरहेको छ । यी सबै बाहेक विश्वभरको मौसम चक्रमा पनि अप्रत्याशित परिवर्तनहरू देखिन थालेका छन् ।

कतिपय ठाउँमा खडेरी छ भने कतिपय ठाउँमा विनाशकारी वर्षा भइरहेको छ । यसैबीच, वैज्ञानिकहरूले एक अध्ययनमा ग्लोबल वार्मिंगसँग लड्ने अनौठो तरिका सुझाव दिएका छन् । प्रत्येक वर्ष पृथ्वीको माथिल्लो वायुमण्डलमा लाखौं टन हीराको धुलो छर्केर पृथ्वीलाई चिसो राख्न मद्दत पुग्ने वैज्ञानिकहरू विश्वास गर्छन् ।

वैज्ञानिकहरुको यो सुझाव चलचित्रको कथा जस्तो लाग्न सक्छ । तर यसले काम गर्न सक्छ भन्ने उनीहरुको विश्वास छ । वास्तवमा, जलवायु वैज्ञानिक, मौसमविद् र पृथ्वी वैज्ञानिकहरूको संयुक्त टोलीले अध्ययन गरेको थियो । उनको अध्ययन ‘जियोफिजिकल रिसर्च लेटर्स’ मा प्रकाशित छ । टोलीको नेतृत्व मौसमविद् स्यान्ड्रो वाट्टिनीले गरेका थिए । वैज्ञानिकहरुका अनुसार विश्वको तापक्रम तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । हामी पहिले नै टिपिंग बिन्दुमा पुगेका छौं ।

कार्बन उत्सर्जन घटाएर मात्रै यसलाई नियन्त्रण गर्न सम्भव छैन । अध्ययनले वायुमण्डलमा एरोसोल इन्जेक्सन गरेर गर्मी कम गर्ने समाधान प्रदान गर्दछ । यो प्रक्रियालाई जियोइन्जिनियरिङ भनिन्छ ।

किन वैज्ञानिकहरूले हीरा मात्र सुझाव दिए ?

अनुसन्धानकर्ता एस.के. केस्लिनले भनेका छन्- हीराका कणहरू सूर्यको किरण र तापलाई प्रतिबिम्बित गर्न सबैभन्दा प्रभावकारी हुन्छन् । वातावरणमा लामो समय सम्म रहन सक्छ । साथै रासायनिक रूपमा निष्क्रिय भएकाले तिनीहरूले एसिड वर्षा बनाउन प्रतिक्रिया गर्न सक्दैनन् । हवाइजहाजको माध्यमबाट हीराको धुलो वायुमण्डलमा छोडिने अध्ययनमा उल्लेख छ । सूर्यको किरणहरूले तिनीहरूलाई हिट गर्नेछन् र अन्तरिक्षमा फर्कनेछन् । यस प्रक्रियाबाट पृथ्वीलाई अतितातो हुनबाट बचाउन सकिन्छ ।

जबकि अनुसन्धानकर्ता जे. ए डायकेमाले  हरेक वर्ष ५० लाख टन सिंथेटिक डायमण्डको धुलो वायुमण्डलमा हाल्दा ४५ वर्षमा तापक्रम १.६ सेल्सियसले चिसो हुनसक्ने बताएका छन् । यो शीतल प्रभावले जलवायु परिवर्तनको नराम्रो प्रभावहरू जस्तै बढ्दो समुद्री सतह र तीव्र आँधीलाई कम गर्न मद्दत गर्न सक्ने समेत बताइएको छ । मौसम विज्ञ वाट्टिओनी बताउँछन्, अध्ययनले अन्तरिक्षबाट आउने सौर्य किरणहरू प्रतिबिम्बित गर्न र पृथ्वीमा पुग्नबाट रोक्न सामग्रीहरू खोज्नमा केन्द्रित थियो । यस क्रममा क्याल्साइट, डायमण्ड, आल्मुनियम, सिलिकन कार्बाइड, एनाटेस र रुटाइलबाट थ्रीडी मोडल बनाइएको थियो । यसमा प्रकाश परावर्तन गर्ने क्षमता, कणहरू वायुमण्डलमा रहँदाको समयावधि र तिनीहरूको एकअर्कामा टाँसिने जस्ता कारकहरूमा फोकस गरिएको थियो। यस अवधिमा डायमण्डको प्रदर्शन राम्रो थियो।

यस प्रक्रियामा सबैभन्दा ठूलो चुनौती खर्च हुने विज्ञहरू बताउँछन् । सिंथेटिक हीराको उत्पादन र वितरणमा अनुमानित खर्च करिब २ सय ट्रिलीयन डलर हुनेछ । यसको अर्थ यो विश्व अर्थतन्त्रको दोब्बर भन्दा बढी हो । थप रूपमा, हीराको धुलोको स्प्रेको माध्यमबाट प्राकृतिक प्रक्रियाहरूमा ठूलो मात्रामा हस्तक्षेपले अप्रत्याशित परिणामहरू निम्त्याउन सक्ने तथा यसले मौसम प्रणाली र वर्षामा पनि असर पार्न सक्ने वैज्ञानिकहरुले चेतावनी दिएका छन् ।