इजरायल-हमास सम्झौताको श्रेय लिन दौडधुप

काठमाडौँ । इजरायल र हमासले गाजामा जारी युद्ध रोक्न र बन्धकहरू आदानप्रदान गर्न सम्झौता गरेका छन् । इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले गाजामा युद्धविराममा सहमति भएको बताएका छन् । इजरायलको सुरक्षा मन्त्रिपरिषद्को बैठकले पनि युद्धविराम अनुमोदन गरेको छ । अब बन्धक साट्ने काम आइतबारदेखि सुरु हुनेछ ।
तर यसैबीच, युद्धविराम सम्झौताको श्रेय लिने दौड पनि तीव्र भएको छ।

वर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन र नवनिर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले यस सम्झौताको श्रेय लिइरहेका छन्, तर इरान र हुथी विद्रोहीहरूले प्रतिरोध गर्ने शक्ति इजरायलको अगाडि झुकेको दाबि गरेका छन् । इरानको दशकौंको समर्थनमा प्रतिरोध गर्ने शक्ति बढेको छ । यसमा हमास, लेबनानको हिजबुल्लाह आन्दोलन, यमनको हुथी आन्दोलन र इराक र सिरियाका शिया सशस्त्र समूहहरू समावेश छन् । तिनीहरू सबै इजरायललाई आफ्नो शत्रु मान्छन् ।

यो गठबन्धनले इरानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण भूराजनीतिक हतियारको रूपमा काम गरेको छ । इरानले 'प्यालेस्टिनी प्रतिरोध' ले इजरायललाई पछि हट्न बाध्य पारेको दाबि गरेको छ ।

'इजरायल र हमास बीचको सम्झौताले प्यालेस्टिनी प्रतिरोधले इजरायललाई पछाडि धकेलेको प्रमाण दिन्छ,' इरानका सर्वोच्च धार्मिक नेता अयातोल्लाह अली खामेनीले सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म एक्समा लेखेका छन् । आज सारा संसारलाई थाहा छ, गाजाका जनता र निरन्तर प्यालेस्टिनी प्रतिरोधले यहूदी शासनलाई पछि हट्न बाध्य पारेको छ । उनले भने, 'एक दिन इतिहासका पुस्तकहरूमा यो लेखिनेछ, यहूदीहरूको समूहले हजारौं महिला र बालबालिकाको हत्या गर्ने क्रूर अपराध गरेको थियो । तर अन्ततः तिनीहरू पराजित भए ।'

७ अक्टोबर २०२३ मा, इरान समर्थित हमासले दक्षिणी इजरायलमा आक्रमण गर्‍यो, जसमा लगभग १,२०० इजरायलीहरू मारिएका थिए । इजरायलले गाजामा बारम्बार आक्रमण गरेर बदला लियो । हमासद्वारा सञ्चालित स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार यी आक्रमणहरूमा हालसम्म ४६ हजार भन्दा बढीको मृत्यु भएको बताएको छ ।

इरानको इस्लामिक रिभोलुसनरी गार्ड्सले हमासलाई बधाई दिँदै एक विज्ञप्ति जारी गरेको छ । उनले हमासको आक्रमणलाई 'ऐतिहासिक र असाधारण' भनेको छ । उनले सम्झौतालाई प्यालेस्टाइनको लागि ठूलो विजय र इजरायलको लागि ठूलो हारको रूपमा वर्णन गरेका छन् ।

यद्यपि, इस्लामिक रिभोलुसनरी गार्ड्सले नेतान्याहूलाई विश्वास गर्न नसकिने चेतावनी दिएको छ ।  इरानको विदेश मन्त्रालयले पनि यो सम्झौतालाई प्यालेस्टिनी जनताको लागि 'ऐतिहासिक विजय' को रूपमा वर्णन गरेको छ ।

अर्कोतर्फ, इरान समर्थित यमनको हुथी आन्दोलनले यो सम्झौताको निगरानी गर्ने बताएको छ । विद्रोही नेता अब्दुल मलिक हाल हुथीले बिहीबार आफ्नो समूहले युद्धविराम सम्झौता कसरी कार्यान्वयन भइरहेको छ भन्ने कुराको निगरानी गर्ने बताएका छन् । उनले यदि यो सम्झौता तोडियो भने, हुथीहरूले इजरायलमाथि आक्रमण जारी राख्ने बताएका छन् ।

हुथी विद्रोहीहरूले गाजामा इजरायली आक्रमण नरोकेसम्म यमनी तट नजिक र लाल सागरमा इजरायली जहाजहरूमा ब्यालिस्टिक क्षेप्यास्त्र र ड्रोनले आक्रमण गरिरहने बताएका थिए । हुथी विद्रोहीहरूले पनि केही यस्ता आक्रमणहरू गरेका थिए ।

नोभेम्बर २०२३ मा सुरु भएका यी आक्रमणहरूका कारण यस मार्गमा समुद्री व्यापार लगभग ठप्प भयो । आक्रमणहरूले यी जहाजहरूलाई सुएज नहरको सट्टा दक्षिण अफ्रिका हुँदै बाटो मोड्न बाध्य पार्यो। यस कारणले गर्दा ढुवानी कम्पनीहरूको लागत निकै बढेको थियो।

समुद्री व्यापारको बढ्दो लागतले विश्वव्यापी रूपमा मुद्रास्फीति बढ्न सक्छ भन्ने विश्वास गरिएको थियो। यमनको अधिकांश भाग हुथी विद्रोहीहरूको नियन्त्रणमा छ । यसमा राजधानी साना पनि समावेश छ । सन् २०१४ मा हुथी विद्रोहीहरूले यसलाई कब्जा गरेका थिए ।

गत महिना, इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले आफ्नो देशले हुथी विद्रोहीहरू विरुद्धको अभियान भर्खरै सुरु गरेको बताएका थिए ।

वर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन र नवनिर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प दुवैले इजरायल र हमासबीचको सम्झौताको श्रेय लिएका छन् । बाइडेनले सम्झौताको स्वागत गर्दै यो महिनौंको 'निरन्तर र तीव्र कूटनीतिक प्रयास' को परिणाम भएको बताए ।

बुधबार ह्वाइट हाउसको ब्रीफिंगमा उनले आज आफू अत्यन्तै सन्तुष्ट भएको बताए । उनले यो सम्झौतालाई आफ्नो करियरको सबैभन्दा कठिन कार्यहरू मध्ये एकको रूपमा वर्णन गरे । तीन चरणमा कार्यान्वयन हुने यस सम्झौताको विवरण दिँदै उनले पहिलो चरणमा गाजाको जनसंख्या भएको क्षेत्रबाट इजरायली सेना फिर्ता गरिने बताए । दोस्रो चरणमा अवस्थित धितोहरूको साटासाट समावेश हुनेछ । तेस्रो चरणमा सबै पूर्व बन्धकहरूको फिर्ती हुनेछ र गाजामा पुनर्निर्माण कार्य सुरु हुनेछ ।

नवनिर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प पनि सम्झौताको श्रेय लिनमा पछि परेनन् । उनले भनेका छन्, मे २०२४ मा उनले सम्झौताको लागि योजना दिएका थिए, यो सम्झौता यसै ढाँचामा गरिएको हो । ट्रम्पले आफ्नो सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म ट्रुथ सोसलमा लेखेका छन्, यो 'विशाल' सम्झौता गत वर्ष नोभेम्बरमा भएको राष्ट्रपति चुनावमा उनको विजयका कारण मात्र सम्भव भएको हो । उनले लेखे, 'यसले सम्पूर्ण विश्वलाई संकेत गर्‍यो कि मेरो प्रशासनले विश्वमा शान्ति स्थापना गर्न प्रयास गर्नेछ ।' यसले सबै अमेरिकीहरू र अमेरिकाका सहयोगीहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न सम्झौताहरूमा वार्ता गर्नेछ ।

बाइडेनले सम्झौताको श्रेय लिइरहेको पत्रकार सम्मेलनको अन्त्यमा, पत्रकारहरूले यो सम्झौता उनको कारणले भएको हो कि ट्रम्पको प्रयासले भएको हो भनेर सोधेका थिए । यसको जवाफमा उनले भने, 'के यो मजाक थियो ?'