- २०८१ बैशाख ३१ सोमबार
काठमाडौँ । अर्मेनिया र अजरबैजानबीच फेरि युद्ध सुरु भएको छ । सीमामा जारी यो लडाइमा हालसम्म दुवै देशका करिब एक सय सैनिकको मृत्यु भइसकेको छ ।
अर्मेनियाले आफ्नो कम्तीमा ४९ सैनिक मारिएको दाबी गरेको छ भने अजरबैजानले ५० जना गुमाएको दाबी गरेको छ । अब रुस–युक्रेन युद्ध बाहेक विश्वमा दोस्रो पूर्ण युद्ध पनि हुनसक्ने आशंका छ । दुई वर्षअघि पनि नागोर्नो काराबाखलाई लिएर यी दुवै देशले तीन महिना युद्ध लडेका थिए । त्यसबेला अर्मेनियाले ठूलो क्षति बेहोरेको थियो । पछि रुसले हस्तक्षेप गरेर सेना पठाएपछि नागोर्नो काराबाखमा शान्ति स्थापना भएको थियो ।
अर्मेनियाका अनुसार अजरबैजानी सेनाले जेर्मुक, गोरिस र कपानको सीमावर्ती सहरहरूमा मंगलबार बिहानै भारी गोली चलाएको थियो । उही समयमा, अजरबैजानले अर्मेनियाली सेनाको ठूलो आक्रमणको जवाफमा यो कारबाही गरेको दाबी गरेको छ । तर, रुसको उद्धारपछि दुवै देशले तत्काल प्रभावबाट गोलीबारी रोक्ने सहमति गरेका छन् ।
अर्मेनिया र अजरबैजानको सम्बन्धलाई भारत र पाकिस्तानसँग तुलना गरिन्छ । दुवै देश स्वतन्त्र भएदेखि नै एकअर्काका कट्टर शत्रु हुन् । भारतको कश्मीर जस्तै नागोर्नो काराबाखको कब्जालाई लिएर उनीहरूबीच धेरै युद्धहरू भएका छन् । नागोर्नो काराबाख ४४०० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । यो क्षेत्र अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा अजरबैजानको हिस्सा हो तर अर्मेनियाका जातीय समूहहरूले ओगटेका छन् । १९९१ मा, यस क्षेत्रका मानिसहरूले आफूलाई अजरबैजानबाट स्वतन्त्र घोषणा गरे र आफूलाई अर्मेनियाको हिस्सा घोषणा गरे । अजरबैजानले उनको कार्यलाई पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्यो । यसपछि दुई देशबीच बेलाबेलामा पटक–पटक झगडा हुने गरेको छ । अर्मेनिया एक ईसाई बहुसंख्यक देश हो, जबकि अजरबैजान एक इस्लामिक राष्ट्र हो ।
दुवै देश स्वतन्त्र भएदेखि नै युद्ध लडिरहेका छन्
आर्मेनिया र अजरबैजान सन् १९१८ र १९२१ को बीचमा स्वतन्त्र भए । त्यसबेला सीमा विवादका कारण दुई देशबीच शत्रुता उत्पन्न भएको थियो । अजरबैजानले अर्मेनियाले आफ्नो भूभाग कब्जा गरेको दाबी गरेको छ भने अर्मेनियाले यो दाबीलाई अस्वीकार गर्दै आएको छ । अर्मेनिया, अजरबैजान र ट्रान्सकाकेशियन महासंघ (वर्तमान जर्जिया) प्रथम विश्वयुद्धको अन्त्य पछि सोभियत संघमा सामेल भएका थिए । यसै क्रममा रुसी नेता जोसेफ स्टालिनले अजरबैजानको एक हिस्सा (नागोर्नो-काराबाख) अर्मेनियालाई दिए । यो भाग परम्परागत रूपमा अजरबैजानले ओगटेको थियो तर यहाँ बस्ने मानिसहरू अर्मेनियाली मूलका थिए ।
दुवै देश सन् १९९१ देखि युद्ध लडिरहेका छन् ।
सन् १९९१ मा सोभियत संघको विघटन हुँदा अर्मेनिया र अजरबैजान पनि स्वतन्त्र भए । त्यसबेला नागोर्नो-काराबाखका मानिसहरूले आफूलाई अजरबैजानबाट स्वतन्त्र घोषणा गर्दै अर्मेनियामा सामेल भए । त्यसपछि दुई देशबीच युद्धको अवस्था सिर्जना भयो । जोसेफ स्टालिनले अर्मेनियालाई खुसी पार्न नागोर्नो-काराबाख सम्झौता गरेका थिए भनी मानिसहरू विश्वास गर्छन् । जबकि, अजरबैजानले यो क्षेत्र परम्परागत रूपमा आफ्नो हो र निश्चित रूपमा यसलाई आफ्नो देशमा समावेश गर्ने दाबी गर्दछ ।
