दिल्लीमा किन हार्यो आम आदमी पार्टी ?

काठमाडौँ । दिल्ली विधानसभा चुनावमा आम आदमी पार्टीले नराम्रो पराजय भोगेको छ । यस अघिका दुई विधानसभा चुनावमा एकतर्फी जित हासिल गरेको आम आदमी पार्टीले यो चुनावमा सत्ता मात्र गुमाएन पार्टीका संयोजक अरविन्द केजरीवाल आफैंले पनि नयाँ दिल्ली विधानसभा सिट बचाउन सकेनन् ।

केजरीवालका अलावा पूर्व उपमुख्यमन्त्री मनीष सिसोदियाले पनि जंगपुराबाट चुनाव हारे । अरविन्द केजरीवालले गत वर्ष सेप्टेम्बरमा दिल्लीको मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा दिएका थिए । भ्रष्टाचार मुद्दामा जमानत पाएको केही दिनपछि नै उनले मुख्यमन्त्रीबाट राजीनामा दिएका थिए ।

केजरीवाल जेलमा हुँदा विपक्षी दलहरूले उनको राजीनामा मागिरहेका थिए र दिल्ली सरकार जेलबाट चलाइएको भन्दै उनलाई गाली गरिरहेका थिए । त्यसपछि केजरीवालले यी मागहरूलाई बेवास्ता गरेका थिए ।

केजरीवाल गत वर्ष मार्च २१ मा जेल गएका थिए र यो २०२४ को लोकसभा चुनावभन्दा ठीक अघि भएको थियो । त्यसपछि विपक्षी दलहरूले मोदी सरकारको आलोचना गरेका थिए र विपक्षीहरूलाई लक्षित गर्न केन्द्रीय एजेन्सीहरूको दुरुपयोग भइरहेको बताएका थिए ।

दिल्लीको अन्तःशुल्क नीतिमा कथित अनियमितताको सम्बन्धमा अरविन्द केजरीवाल छ महिना जेलमा थिए (जुन पछि खारेज गरियो) ।  अब दिल्लीका जनताले आफ्नो निर्णय दिइसकेका छन् । यो निर्णय दिल्लीको अर्को मुख्यमन्त्री अरविन्द केजरीवाल होइन, भाजपाबाट आउने व्यक्ति हुनेछ ।

यस निर्वाचनमा बिजेपीले ४८ सिट जितेर २६ बर्षपछि दिल्लीको सत्तामा कमब्याक गरेको छ । त्यस्तै दुई कार्यकालमै आफुलाई वैकल्पिक राजनीतिको अगुवा बताउने आम आदमी पार्टीलाई दिल्लीका जनताले सत्ता बाहिर पुर्याएका छन् । यो केजरीवाल र आम आदमी पार्टीको अहिलेसम्मको ठुलो हार र उनीहरुको पत्नको शुरुवात भएको विश्लेषण हुन थालेको छ ।

भ्रष्टाचार विरोधी आन्दोलन मार्फत राजनीतिमा प्रवेश गरेका केजरीवाल भ्रष्टाचारकै कारण पतनको बाटोमा पुगेको बताइएको छ । केजरीवालले आफ्नो पार्टी र आफू पूर्ण रूपमा इमान्दार रहेको दाबी गर्दै आएपनि अब परिस्थिति भिन्न भएको छ । भ्रष्टाचारकै मुद्धाका कारण जनताले सडकमा पुर्याएका छन् र फेरी जनताको मत जित्ने काम उनका लागि सहज हुने छैन ।

भारतमा राजनीतिज्ञहरूमाथि भ्रष्टाचारको आरोप लाग्नु कुनै नयाँ कुरा होइन । जनताले यसलाई त्यति गम्भीरतापूर्वक लिँदैनन् तर केजरीवालले भ्रष्टाचार विरोधी आफ्नो छविलाई निश्चित रूपमा कमजोर बनाए । 

अर्कोतर्फ बिजेपीले केजरीवालको भ्रष्टाचार विरोधी छविलाई रणनीतिक रूपमा कमजोर बनाउन सफल भयो । आम आदमी पार्टी सत्तामा आउनुअघि केजरीवालले सरकारी बंगला नलिने र आफ्नो सानो कारमा मात्र यात्रा गर्ने बताएका थिए । तर उनी आफ्नो भनाईमा अडिक रहन सकेनन् । यसको अर्थ केजरीवालले आफैंले निर्माण गर्न खोजेको छविलाई कमजोर बनाए ।

त्यस्तै केजरीवालको हारको सबैभन्दा ठूलो कारण दिल्लीका जनताको मनमा आम आदमी पार्टीले वाचा गरेको कुरा पूरा गर्न गाह्रो हुनु हो । आम आदमी पार्टीको सरकारको धेरै जसो समय केन्द्र सरकार र उपराज्यपालको अवरोध र विरोध गर्दैमा वितेको तितो सत्य दिल्ली बासीले नजिकबाट हेरिरहेका थिए । यस्तो अवस्थामा, आम मतदाताले केन्द्रमा जसको सरकार छ सोहि दललाई सत्तामा ल्याएर राज्य सरकार र केन्द्र सरकारको द्वन्दलाई मेटाइदिएका छन् । 

केजरीवालका आफ्नो छवि विपरीत काम

धर्मवीर गान्धी २०१४ मा आम आदमी पार्टीको टिकटमा पञ्जाबबाट लोकसभा सांसद बनेका थिए । केजरीवालसँगको मतभेदका कारण उनले योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणसँगै पार्टी छोडे र हाल पटियालाबाट कांग्रेस लोकसभा सांसद छन् । दिल्लीमा आम आदमी पार्टीको पराजयबारे गान्धीले केजरीवालले प्रस्तुत गरेको छविको एक प्रतिशत पनि सत्य नभएको बताउदै आएका छन् ।

गान्धी भन्छन्, 'केजरीवालले भनेका थिए, उनी एक सामान्य मानिस हुन् र मुख्यमन्त्री बनेपछि पनि सामान्य मानिस जस्तै रहनेछन् । तर यो झूट साबित भयो । उनले आफ्नो लागि ठूलो बंगला बनाए र महँगो कार किने ।

केजरीवालले आफू एक लोकतान्त्रिक नेता भएको र स्वराजमा विश्वास गर्ने बताए, यो पनि गलत साबित भयो । आम आदमी पार्टीमा कुनै लोकतन्त्र छैन र पार्टी भित्र केवल उनको आदेश मात्र हावी हुन्छ ।'

उनले अगाडी भनेका छन्- 'केजरीवालले आफू इमान्दार भएको र पारदर्शी राजनीति गर्ने बताएका थिए तर यो पनि गलत साबित भयो । उनी भ्रष्टाचारको मुद्दामा जेल परेका थिए र हाल जमानतमा छुटेका छन् । केजरीवालले धर्म र जातको राजनीति नगर्ने बताए । तर यो सत्य साबित भएन । केजरीवालले धेरै पटक आफ्नो जात उल्लेख गरेका छन् र धर्मनिरपेक्षता उनको लागि महत्त्वपूर्ण विचारधारा होइन ।'

आम आदमी पार्टीका संस्थापकहरूमा प्रशान्त भूषण, योगेन्द्र यादव र प्रोफेसर आनन्द कुमार जस्ता व्यक्तिहरू थिए तर अब तिनीहरू सबै अलग भइसकेका छन् ।

धर्मवीर गान्धी भन्छन्, उनले योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणको बारेमा दिल्लीमा अरविन्द केजरीवालसँग चर्को बहस गरेका थिए । त्यो बहस सम्झँदै गान्धी भन्छन्, 'मैले उनलाई भनेको थिएँ, तपाईंले योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणसँग सही काम गर्नुभएन । केजरीवालको जवाफ थियो - या त यस तर्फ रहनुहोस् या त उ तर्फ। के यो केजरीवालको पार्टी भित्रको लोकतन्त्र हो ? केजरीवालले राज्यसभामा कस्ता मानिसहरू पठाएका छन्, हेर्नुहोस् । अशोक कुमार मित्तल लभ्ली युनिभर्सिटीका मालिक हुन्, उनलाई सांसद बनाइएको थियो । तीमध्ये धेरैजसो त्यस्ता व्यक्तिहरूलाई बनाएका छन्, जसबाट उनीहरूले पैसा पाउन सक्छन् ।'

२०२४ को लोकसभा चुनावमा आम आदमी पार्टीले आफूलाई भाजपाको शिकारको रूपमा प्रस्तुत गर्‍यो तर जनतामा यसको कुनै प्रभाव परेन । आम आदमी पार्टीको गठन नोभेम्बर २०१२ मा भएको थियो र यसले दिल्लीका सात लोकसभा सिटमध्ये एउटा पनि जित्न सकेन । २०१४ को लोकसभा चुनावदेखि २०२० सम्म, दिल्लीका जनताले आम चुनावमा भाजपालाई र विधानसभा चुनावमा आम आदमी पार्टीलाई मतदान गर्दै आएका थिए ।

तर २०२५ सम्ममा यो प्रवृत्ति पनि रोकिएको छ। अब दिल्लीका सबै सात लोकसभा सिट भाजपाको हातमा छन् र दिल्लीको सरकार पनि भाजपाको हातमा पुगेको छ ।

केजरीवालले कांग्रेस विरोधी राजनीतिमा आम आदमी पार्टीको जग बसालेका थिए । तर एक वर्ष भित्र, अर्थात् डिसेम्बर २०१३ मा, उनले कांग्रेसको समर्थनमा दिल्लीमा सरकार बनाए । ४९ दिनमा केजरीवालले मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा दिए र त्यसपछि उनी फेरि कांग्रेसविरुद्ध मुखर भए । २०२४ सम्ममा, अरविन्द केजरीवाल कांग्रेस नेतृत्वको अखिल भारतीय गठबन्धनमा सामेल भए । दिल्ली र गुजरातमा लोकसभा चुनावमा दुई दलबीच गठबन्धन भएको थियो, तर यसले कुनै फाइदा दिएन । यद्यपि, २०२५ को विधानसभा चुनावमा धेरै सिटमा कांग्रेससँग गठबन्धन नगर्नुको क्षति आम आदमी पार्टीले पनि भोगेको विश्लेषण भइरहेको छ ।