गाजा किन कब्जा गर्न चाहन्छन् ट्रम्प ?

काठमाडौँ । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले गाजा पट्टीमा अमेरिकी नियन्त्रणको प्रस्ताव राखेका थिए । ट्रम्पले आफ्नो देशले गाजालाई नियन्त्रणमा लिएर पुनर्निर्माण गर्ने बताए । ट्रम्पले गाजाको पुनर्विकास गर्ने र यसलाई 'मध्य पूर्वको रिभेरा' मा परिणत गर्ने बताउदै प्यालेस्टिनीहरूलाई इजिप्ट र जोर्डनमा स्थायी रूपमा बसोबासको रुपमा पठाउने बताएका थिए ।

ट्रम्पले इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूसँग ह्वाइट हाउसमा भएको भेटपछि बोल्दै थिए, जहाँ नेतान्याहूले ट्रम्पको सुझावको बारेमा भने- 'यो एउटा यस्तो विचार हो, जसले मध्य पूर्वलाई पुन: आकार दिनेछ र शान्ति ल्याउनेछ ।'

ट्रम्पको प्रस्तावले विश्वभर तरंग ल्यायो र विभिन्न देशबाट कडा प्रतिक्रिया आएको छ । विश्वभरका धेरै नेताहरूले यसको निन्दा गरेका छन् । यसमा बेलायती प्रधानमन्त्री केयर स्टारमर पनि पर्छन् । यस्तो अवस्थामा, भूमध्यसागरको तटमा अवस्थित गाजाको बारेमा यसले नयाँ तनाव सिर्जना गर्न सक्छ कि सक्दैन भन्ने प्रश्न उठिरहेको छ ।

२००७ देखि, गाजामा हमासको शासन छ । हमासले गत वर्ष कब्जा गरिएका क्षेत्रहरूमा संसदीय चुनाव जित्यो र गाजामा आफूलाई बलियो बनायो । गाजा पट्टी हमासको नियन्त्रणमा छ, जसलाई इजरायल, संयुक्त राज्य अमेरिका र केही अन्य पश्चिमी सरकारहरूले आतंकवादी संगठन मान्छन् । गाजा भूमध्यसागरको तटमा अवस्थित ४१ किलोमिटर लामो र १० किलोमिटर चौडा पट्टी हो । यसले इजिप्ट र इजरायलसँग यसको सिमाना साझा गर्दछ ।

गाजालाई लिएर हमास र इजरायलबीच धेरै ठूला द्वन्द्वहरू भएका छन् । प्रत्येक चरणको लडाईमा, दुबै पक्षका ठूलो संख्यामा मानिसहरू मारिए, जसमध्ये धेरैजसो गाजाका प्यालेस्टिनीहरू थिए ।

७ अक्टोबर २०२३ मा, हमासका लडाकुहरूले गाजाबाट इजरायलमा आक्रमण गरे, लगभग १२ सयको हत्या गरे र २५० भन्दा बढी इजरायलीहरूलाई बन्धक बनाए । यसपछि, इजरायली सेनाले गाजामा ठूलो आक्रमण सुरु गर्‍यो, जुन १५ महिनासम्म जारी रह्यो ।

जनवरी २०२५ मा, मध्यस्थकर्ताहरू मार्फत महिनौंको वार्ता पछि, इजरायल र हमास युद्धविराम सम्झौतामा सहमत भएका छन् । यो सम्झौताले इजरायलद्वारा हिरासतमा राखिएका प्यालेस्टिनी कैदीहरूको बदलामा गाजामा हमासद्वारा हिरासतमा राखिएका बन्धकहरूलाई स्थायी रूपमा रिहा गर्ने र लडाईंको स्थायी अन्त्य गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।
युद्धविराम जारी रहेकै बेला ट्रम्पको यो प्रस्तावको विश्वव्यापी रूपमा निन्दा गरिएको छ । बेलायत, फ्रान्स, जर्मनी, ब्राजिल, अष्ट्रेलिया, रुस र चीन लगायत धेरै देशहरूले यो योजनालाई अस्वीकार गरेका छन् ।

खाडी क्षेत्रमा, साउदी अरेबियाले प्यालेस्टिनीहरूलाई निकाल्ने कुनै पनि प्रयासलाई अस्वीकार गर्दै आफ्नो अडान स्पष्ट पारेको छ । जोर्डन र इजिप्ट पनि 'प्यालेस्टिनीहरूको विस्थापन' को विरुद्धमा उभिएका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय कानून अन्तर्गत, जनसंख्यालाई जबरजस्ती निष्कासन गर्ने प्रयासहरू कडा रूपमा निषेधित छन् । प्यालेस्टिनीहरू र अरब देशहरूले यसलाई प्यालेस्टिनीहरूको निष्कासन र आफ्नो भूमिबाट जातीय नरसंहारको रूपमा लिनेछन् ।

घरेलु रूपमा, ट्रम्पको चुनाव अघि, अमेरिकामा विदेशी द्वन्द्वमा संलग्नताको मुद्दामा थोरै जोड दिइएको थियो । ट्रम्पका समर्थकहरूका लागि अर्थतन्त्र र आप्रवासन मुख्य मुद्दाहरू थिए । अमेरिकी राष्ट्रपति चुनावअघि सार्वजनिक भएका इप्सोस र युगोभ पोलहरूले अमेरिकीहरूले सरकारले मुद्रास्फीतिमा ध्यान देओस् भन्ने चाहेको देखाएका थिए ।

गाजाको नियन्त्रण गर्ने ट्रम्पको सामान्य प्रस्ताव हो या अमेरिका इजरायलको रणनीतिक योजना हो भन्ने स्पष्ट भएको छैन । गाजाको नियन्त्रण लिने प्रस्तावमा अमेरिकी सेना संलग्न हुन्छ की हुदैन भन्ने प्रश्नमा ट्रम्पले जे आवश्यक हुन्छ त्यो गर्नेछौं भनेकाले ट्रम्पको यो सामान्य प्रस्ताव मात्र नभएको विश्लेषण पनि भइरहेको छ । संवैधानिक रूपमा, सैन्य बल प्रयोगलाई अधिकार दिने प्रस्तावहरू अमेरिकी कांग्रेसबाट अनुमोदन हुनुपर्छ । अमेरिकाको दुवै सदनमा सत्तारुढ रिपब्लिकन पार्टीको बहुमत छ । विदेशी हतियार बिक्रीका लागि कंग्रेसको स्वीकृति आवश्यक पर्दछ, जसमा विदेश विभागले अगाडि बढ्नु अघि प्रमुख समितिहरूलाई सूचित गर्दछ ।

ऐतिहासिक रूपमा गाजा कसको स्वामित्वमा छ ?

१९४८ मा इजरायलको स्थापना हुनुभन्दा पहिले गाजा ब्रिटिश औपनिवेशिक शासनको अधीनमा थियो । इजरायलले आफ्नो स्वतन्त्रता घोषणा गरेको भोलिपल्ट, पाँच अरब देशका सेनाले आक्रमण गरी घेराबन्दी गरे । सन् १९४९ मा युद्धविरामसँगै लडाइँ समाप्त हुँदासम्म इजरायलले अधिकांश क्षेत्र कब्जा गरिसकेको थियो । सम्झौताहरू अन्तर्गत, इजिप्टले गाजा पट्टी, जोर्डनले वेस्ट बैंक र पूर्वी जेरुसेलम कब्जा गर्यो, जबकि इजरायलले पश्चिम जेरुसेलम कब्जा गर्यो । १९६७ को युद्धमा इजिप्टलाई गाजाबाट धपाएपछि, इजरायलले कब्जा गर्यो, जसले यहूदी उपनिवेशहरू स्थापना गर्यो र गाजाको प्यालेस्टिनी जनसंख्यालाई सैन्य शासनको अधीनमा राख्यो ।

२००५ मा, इजरायलले गाजाबाट आफ्ना सेना र बसोबास गर्नेहरूलाई फिर्ता बोलायो, ​​यद्यपि यसले साझा सीमा, हवाई क्षेत्र र तटरेखाको नियन्त्रण कायम राख्यो, जसले गर्दा यसले मानिसहरू र सामानहरूको आवागमनमा प्रभावकारी नियन्त्रण पायो । यस नियन्त्रणको कारण, संयुक्त राष्ट्र संघले अझै पनि गाजालाई इजरायलले कब्जा गरेको क्षेत्र मान्दछ ।

हमासले २००६ मा प्यालेस्टिनी चुनाव जित्यो र अर्को वर्ष भीषण लडाइँ पछि आफ्ना प्रतिद्वन्द्वीहरूलाई क्षेत्रबाट बाहिर निकाल्यो । प्रतिक्रियामा, इजरायल र इजिप्टले नाकाबन्दी लगाए । इजरायलले यस क्षेत्रमा प्रवेश गर्ने अधिकांश वस्तुहरूमा निगरानी राख्यो । त्यसपछिका वर्षहरूमा, हमास र इजरायल बीच धेरै ठूला द्वन्द्वहरू भए, जसमा २००८-०९, २०१२ र २०१४ का द्वन्द्वहरू समावेश थिए । मे २०२१ मा दुई पक्षबीच ठूलो द्वन्द्व भएको थियो, जुन ११ दिनपछि युद्धविराममा समाप्त भएको थियो ।

के गाजामा ग्यास र तेल छ ?

संयुक्त राष्ट्र संघका अनुसार कब्जा गरिएका प्यालेस्टिनी क्षेत्रहरूमा तेल र ग्यासको सम्भावित भण्डार रहेको बताइन्छ । सन् २०१९ मा, संयुक्त राष्ट्र संघको व्यापार तथा विकास सम्मेलनले जारी गरेको एक प्रतिवेदनमा गाजामा ३ अर्ब ब्यारेलभन्दा बढी तेल रहेको अनुमान गरिएको छ । प्रतिवेदनमा भनिएको छ- 'भूगर्भविद् र प्राकृतिक स्रोत अर्थशास्त्रीहरूले पुष्टि गरेका छन्, कब्जा गरिएको पश्चिम किनारको क्षेत्र सी र गाजा पट्टीको भूमध्यसागरीय तटको प्यालेस्टिनी क्षेत्रको समुद्री तहमा तेल र प्राकृतिक ग्यासको महत्वपूर्ण भण्डार छ ।'

यस रिपोर्टले लेभान्ट बेसिनमा तेल र प्राकृतिक ग्यासको नयाँ खोजहरूलाई औंल्याउँछ । यो बेसिन भूमध्यसागरमा छ । प्रतिवेदनले यसमा १२२ ट्रिलियन घनफिट प्राकृतिक ग्यास रहेको बताएको छ, जसको मूल्य २०१७ को डलर मुल्य अनुसार ४५३ अर्ब डलर रहेको रिपोर्टमा उल्लेख छ । यसबाहेक, यहाँ १.७ अर्ब ब्यारेल तेल छ जसको कुल मूल्य ७१ अर्ब डलर रहेको दाबि गरिएको छ ।

केही विज्ञहरू ट्रम्पको प्रस्ताव गाजाबाट तेल र ग्यास स्रोतहरू निकाल्नेसँग जोडिएको हुन सक्ने विश्लेषण समेत गरिएको छ । यद्यपि, धेरैजसोले गाजामा अमेरिकी चासो आर्थिक भन्दा बढी राजनीतिक भएको तर्क गर्छन् । ट्रम्पसँग गाजाभन्दा खाडी र ग्यास र तेलमा धनी देशहरू रहेकाले गाजामा उनको ध्यान बढी राजनीतिक नै भएको पनि बताइएको छ ।