- २०८१ बैशाख १६ आइतबार
काठमाडौँ । छिमेकी फिनल्याण्डको बाटो पछ्याउँदै स्वीडेनले नेटोको सदस्यतातर्फ कदम चालेको छ । यी दुई देशको नेटो सदस्यताको बाटोमा केही समयदेखि टर्की बाधक बनेको थियो । तर अहिले टर्कीले आफ्नो विरोध फिर्ता लिएको छ । फिनल्यान्डले गत अप्रिलमा अमेरिका र युरोपेली देशहरूको सैन्य संगठन नाटोको सदस्यता लिएको थियो, त्यसपछि नाटो सदस्य राष्ट्रको संख्या ३१ पुगेको थियो ।
यी दुवै देशले लामो समयदेखि सैन्य तटस्थताको दृष्टिकोण अपनाएका थिए तर गत वर्ष फेब्रुअरीमा युक्रेनमा रुसले गरेको आक्रमणपछि उनीहरुको दृष्टिकोणमा परिवर्तन आएको थियो ।
किन नेटोमा सामेल हुँदैछन् फिनल्याण्ड र स्वीडेन ?
रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको युक्रेनमाथिको आक्रमणले उत्तरी युरोपमा दीर्घकालीन शान्ति र स्थिरतालाई गम्भीर धक्का दिएको छ । यस युद्धका कारण स्वीडेन र फिनल्याण्ड पनि खतरनाक अवस्थामा पुगेका छन् ।
फिनल्याण्डका पूर्वप्रधानमन्त्री अलेक्ज्याण्डर स्टबले रुसले युक्रेनमा गरेको आक्रमणले आफ्नो देशको लागि नेटो सदस्यता महत्वपूर्ण बनाएको बताएका छन् । युक्रेन युद्धले फिनल्याण्डमा बस्ने धेरै मानिसहरूका लागि पुरानो सम्झनाहरू ल्याएको छ ।
सन् १९३९ को अन्तिम महिनामा तत्कालीन सोभियत संघले फिनल्याण्डमाथि आक्रमण गरेको थियो । फिनल्याण्डको सेना सोभियत सेनाभन्दा धेरै कम थियो । यसका बाबजुद पनि फिनल्याण्डले विपक्षी सेनाको ठूलो बहादुरीका साथ सामना गरेको थियो । यो सङ्घर्ष मार्च १९४० सम्म जारी रह्यो, जसमा फिनल्याण्डले आफ्नो उत्तरी प्रान्त करेलिया गुमाउनुपरेको थियो । यस सङ्घर्षमा फिनल्याण्डले सोभियत संघलाई कब्जा गर्नबाट रोक्यो तर त्यसले आफ्नो दश प्रतिशत भूभाग गुमाउनुपरेको थियो ।
युनिभर्सिटी अफ हेलसिंकीका राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक इरो सार्का भन्छन्, युक्रेनमा जारी युद्धले इतिहासका सम्झनाहरू ताजा गरेको छ ।
रुससँगको १,३४० किलोमिटर सीमाना हेरेर फिनल्यान्डका जनताले ‘के हामीमा पनि यस्तो हुन सक्छ ?' भन्दै प्रश्न गरेका छन् ।
स्वीडेनले पनि हालैका वर्षहरूमा आफूलाई अनिश्चित अवस्थामा फेला पारेको छ । स्वीडेनको सैन्य कमजोरी सन् २०१३ मा देखा परेको थियो जब रुसी बमवर्षकहरूले स्टकहोममा आक्रमण गर्न अभ्यास गरेका थिए । स्वीडेनले यस मामिलामा नेटोको सहयोग लिनुपरेको थियो ।
यसपछि सन् २०१४ मा रुसी पनडुब्बीहरू स्टकहोम नजिकैको पानीमा घुमिरहेको समाचारले स्वीडेनलाई समस्यामा पारेको थियो ।
त्यसपछि सन् २०१८ मा ‘यदि युद्ध वा द्वन्द्व हुन्छ भने ? ’ शीर्षकका केही पर्चाहरु स्वीडेनका घर–घरमा पुगेका थिए । सन् १९९१ पछि पहिलो पटक स्वीडेनमा यस्तो पर्चा जारी गरिएको थियो ।
यी देशका सेना कति छन् ?
फिनल्याण्डको जनसंख्या मात्र ५.५ मिलियन छ, जस अनुसार यसको भर्ती सेना धेरै प्रशिक्षित र विशाल छ । फिनल्याण्डले प्रत्येक वर्ष कम्तिमा २१ हजार मानिसहरूलाई सैन्य प्रशिक्षण प्रदान गर्दछ र ९ लाख मानिसहरूको आरक्षित सेना छ । योसँगै युद्धको समयमा यसको सैन्य क्षमता २ लाख ८० हजार रहेको छ ।
यसको तुलनामा स्वीडेनको सैन्य क्षमता निकै कम छ । स्वीडेनले सन् २०१० मा आफ्ना नागरिकका लागि सैन्य तालिम बन्द गरेको थियो । तर २०१८ मा यो फेरि सुरु भयो ।
हाल स्विडेनले हरेक वर्ष ६ हजार जनालाई तालिम दिइरहेको छ । सन् २०२५ सम्ममा यो संख्या बढेर ८ हजार पुग्नेछ । स्वीडेनले सन् १९९० पछि आफ्नो सेना घटाउन थालेको थियो । स्वीडेनले आफ्नो प्राथमिकतालाई क्षेत्रीय सुरक्षाबाट अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति सेनामा योगदान पुर्याउनेतर्फ परिवर्तन गरेको थियो ।
तर सन् २०१४ मा क्रिमियामा रुसको आक्रमण र बाल्टिक क्षेत्रमा रुसको बढ्दो खतराले प्राथमिकतामा फेरि एकपटक परिवर्तन भएको छ ।
अब के परिवर्तन होला ?
स्विडेन र फिनल्यान्ड नेटो सदस्य बनेपछि कतिपय अवस्थामा अवस्था परिवर्तन हुनेछ भने कतिपय अवस्थामा खासै परिवर्तन हुने छैन । स्वीडेन र फिनल्याण्ड औपचारिक रूपमा सन् १९९४ मा नेटोको सदस्य बनेका थिए । यो गठबन्धनमा दुवै देशले महत्वपूर्ण योगदान दिएका छन् । यी देशहरूले शीतयुद्ध कालदेखि नै धेरै नेटो अपरेशनहरूमा पनि भाग लिएका छन् । तर यो पहिलो पटक हुनेछ जब यी देशहरूले नेटोको धारा ५ अन्तर्गत सुरक्षा ग्यारेन्टी पाउनेछन् ।
यस अनुच्छेद अन्तर्गत नेटोको कुनै पनि सदस्य राष्ट्रमाथि हमला गर्नु भनेको सबै नाटो देशहरूमाथिको आक्रमण हो । यस्तो अवस्थामा आक्रमणबाट पीडित देशलाई बचाउन सबै देश आउँछन् ।
इतिहासकार हेनरिक मेनान्डरका अनुसार सोभियत संघको विघटनपछि फिनल्याण्डका जनता नेटोतर्फ झुक्न थालेका थिए, जसका कारण उनीहरू यस सदस्यताका लागि मानसिक रूपमा तयार थिए ।
सन् १९९२ मा फिनल्याण्डले ६४ वटा अमेरिकी लडाकु विमान किनेको थियो ।
त्यसको तीन वर्षपछि मात्रै यसले स्वीडेनसँगै युरोपियन युनियनको सदस्यता लियो । र त्यसबेलादेखि फिनल्याण्डका प्रत्येक सरकारले तथाकथित नेटो विकल्पलाई विचार गरेका थिए ।
फिनल्याण्डले यसअघि नै नेटोले रक्षामा खर्च गर्ने लक्ष्य हासिल गरिसकेको छ, जुन जीडीपीको दुई प्रतिशत हो । र स्वीडेनले सन् २०२६ सम्ममा यो लक्ष्य हासिल गर्ने योजना बनाएको छ ।
स्वीडेन शीत युद्धको समयमा तटस्थ रहेको थियो, तर त्यस समयमा पनि यसले गोटल्याण्डको बाल्टिक टापुमा कम्तिमा १५ हजार सेनाहरू राखेको थियो । अब फेरि यहाँ आफ्ना सैनिकको उपस्थिति बढाउन थालेको छ । स्वीडेन आगामी वर्षहरूमा आफ्नो पूर्ण-समय सेना र भर्ती बल सिर्जना गर्न अघि बढिरहेको छ ।
यो कदममा कति जोखिम छ ?
रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले नेटो क्षेत्रको विस्तार आफ्नो देशको सुरक्षामा प्रत्यक्ष खतरा भएको विश्वास गरेका छन् । उनले यही कारणले सन् २०२२ मा युक्रेनमा आक्रमण गरेको दाबी गरेका छन् । तर युक्रेनमा उनको आक्रमणले मात्र नेटोको विस्तारमा योगदान पुर्यायो ।
फिनल्याण्डको नेटोमा सामेल हुनु उनीहरूका लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण झटका हो किनभने यसले बाल्टिक सागरमा नेटोको प्रभाव विस्तार गरेको छ । यसबारे रुसबाट चेतावनी पनि आएको छ, जसमा उसले सैन्य–प्राविधिक कदम चाल्ने कुरा गरेको छ ।
रुसी विदेश मन्त्रालयले नेटोमा सामेल हुने निर्णय गरे स्विडेन र फिनल्याण्डलाई चेतावनी दिएको बताएको थियो ।
स्वीडेनले टर्कीबाट नेटोमा सामेल हुन ग्रिन सिग्नल पाएपछि रुसले यस विषयमा पनि फिनल्याण्डले जस्तै प्रतिक्रिया दिने बताएको छ ।
रुसले यस विषयमा के कारबाही गर्छ भन्ने अझै स्पष्ट छैन । तर रुसले आफ्नो रणनीतिक आणविक हतियार बेलारुसलाई पठाएको बताएको छ । योसँगै फिनल्याण्ड र स्वीडेन यी हतियारको दायरामा परेका छन् ।
तर फिनल्याण्डका पूर्वप्रधानमन्त्री अलेक्ज्याण्डर स्टबले रुसी साइबर हमला, डिसइन्फर्मेसन अभियान र कहिलेकाहीँ हवाई क्षेत्रको उल्लङ्घन हुने सम्भावना रहेको चेतावनी दिएका छन् ।
के स्वीडेन र फिनल्याण्डको सुरक्षा बढ्छ ?
नेटोको धारा पाँच अन्तर्गत, फिनल्याण्ड र स्वीडेनले छिट्टै नेटोबाट आश्वासन पाउनेछन् कि सबै नेटो देशहरू उनीहरूमाथि आक्रमण हुनेबित्तिकै सहयोगमा आउनेछन् ।
नेटोमा यी देशहरू सम्मिलित हुनुले नर्डिक र बाल्टिक क्षेत्रहरूको रक्षालाई अझ व्यापक बनाएको छ । तर स्वीडेनमा नेटो सदस्यताले नकारात्मक प्रभाव पार्छ भन्ने विश्वास गर्नेहरू धेरै रहेका छन् ।
स्वीडिश पिस एण्ड आर्बिट्रेसन सोसाइटीकी डेबोरा सोलोमनले नेटोको आणविक अवरोधले तनाव बढाएको र रुससँग हतियारको दौडको धम्की दिएको बताउँछिन् । नेटोमा सामेल भएर स्विडेनले विश्वभरि आणविक निशस्त्रीकरणको प्रयासमा आफ्नो प्रमुख भूमिका गुमाउने डर पनि छ ।
स्वीडेनमा नेटोको शंकास्पद विचारहरू ६० र ८० को दशकमा फर्केर हेर्छन् जब स्वीडेनले आफ्नो तटस्थताको साथ एक अन्तर्राष्ट्रिय मध्यस्थको रूपमा स्थापित गरेको थियो । यद्यपि, फिनल्याण्डको तटस्थताको प्रकृति अलि फरक थियो । सन् १९४८ मा सोभियत संघले फिनल्याण्डसँग तटस्थताको सर्तमा ‘मित्रता सम्झौता’ गरेको थियो ।
यसलाई देशको स्वाधीनता कायम राख्नको लागि व्यावहारिक तरिकाको रूपमा हेरिएको थियो ।
हेनरिक मेनान्डर भन्छन्, 'यदि स्वीडेनको तटस्थता पहिचान र विचारधाराको कुरा हो भने फिनल्याण्डको लागि यो अस्तित्वको प्रश्न थियो। स्वीडेनले नेटो सदस्यतामा बहस गर्ने जोखिम पनि चलाउन सक्छ किनभने यसले फिनल्याण्ड र बाल्टिक्सलाई "बफर जोन" को रूपमा प्रयोग गरेको छ ।'
सोभियत संघको पतनसँगै फिनल्याण्डले आफ्नो तटस्थता त्यागेको देखिन्छ । सोभियत प्रभावको घेराबाट बाहिर निस्कने दिशामा पश्चिमा देशहरूतिर फर्किन थालेको थियो ।
-बिबिसीबाट
