- २०८१ बैशाख १७ सोमबार
काठमाडौँ । फ्रान्समा जन्मेका डेनिस पापिनले २२ वर्षको उमेरमा डक्टरेट लिए र केही आविष्कार गर्ने संकल्प लिएर उनी १६७९ मा इङ्गल्याण्ड पुगेका थिए । धेरै कठिनाइ पछि, उनले प्रसिद्ध वैज्ञानिक सर रोबर्ट बाउमलको प्रयोगशालामा सहायकको काम पाए । त्यहाँ पपिनले दिनहुँ प्रयोगशालामा प्रयोग भइरहेको देख्थे र आफैँ केही फरक गर्ने सोच्ने गर्थे ।
एक दिन पापिनले सोचे कि यदि भाँडामा पानी लगातार तताइयो र यसलाई राम्रोसँग छोपियो भने यसको दबाब र उम्लने बिन्दु बढ्छ । उसले एउटा भाँडोमा ढक्कन लगाएर अलिकति पानी उमाले ।
जब भाप रोकियो, पानीको चाप बढ्यो र तिनीहरूले यसमा तरकारीहरू राखे, जुन मिनेटमा पाक्यो । पपिनले ढक्कन भएको भाँडोमा भएको पानीलाई वाष्पीकरण गर्न सक्ने भन्दा बढी तताउन सकिन्छ भन्ने देखे तर पापिनको विचारमा समस्या थियो ।
भाँडामा धेरै भाप भएमा फुट्न सक्छ । यो कुरा पपिनलाई पनि थाहा थियो । यसका लागि उनले भाँडोमा एउटा सानो प्वाल बनाएर त्यसमा कमजोर धातुको पेंच राखे । फाइदा यो थियो कि स्टीमको कारण दबाब बढेसँगै कमजोर पेंच बाहिर निस्किन्थ्यो ।
तर यो जुगाड स्थायी थिएन । त्यसैले उनले सेफ्टी भल्भ बनाए । सेफ्टी भल्भले स्टीमको उच्च चाप कम गर्न सहयोगी साबित भयो ।
यसरी बाफसँग खाना पकाउने पापिनको एउटै प्रविधिले प्रेसर कुकरको लागि मार्ग प्रशस्त गर्यो । त्यतिबेला मांसाहारी खाना पकाउन निकै मेहनत गर्नुपर्ने थियो । यस्तो अवस्थामा पापिनले‘स्टीम डाइजेस्टर’ को नाम दिए ।
यद्यपि, प्रारम्भिक दिनहरूमा यसमा खाना पकाउन त्यति सजिलो थिएन र यसको लागि भट्टी चाहिने थियो, जसमा स्टीम डाइजेस्टर ठीकसँग सेट गर्न सकिन्थ्यो ।
सामान्यतया यस्ता भट्टीहरू प्रयोगशाला, कारखाना वा होटलहरूमा हुन्थ्यो । यस कारणले गर्दा, स्टीम डाइजेस्टरहरू २०औं शताब्दीसम्म होटल र उद्योगहरूमा मात्र प्रयोग गरिन्थ्यो। स्टीम डाइजेस्टरमा भएको परिवर्तन लगभग २५० वर्षपछि सन् १९१५ मा देखियो जब यसलाई भट्टी नचाहिने र 'प्रेसर कुकर' नाम दिइएको थियो ।
अल्फ्रेड विचलरले आधुनिक एल्युमिनियम प्रेशर कुकरको आविष्कार गरे । सन् १९३९ मा अमेरिकाको न्युयोर्कमा एउटा मेला भएको थियो जसमा अल्फ्रेड विस्लरले आल्मुनियमको प्रेसर कुकर ल्याएका थिए । यो भाँडो, कितली र भाँडो जस्तै देखिन्थ्यो । यसलाई आधुनिक प्रेसर कुकरको प्रारम्भिक रूप मानिन्छ । त्यसपछि अमेरिका र युरोपका कम्पनीहरूले त्यस्ता मोडललाई नाफाको सम्झौताका रूपमा नयाँ साइजमा र विज्ञापनमार्फत बेच्न थाले । चाँडै यो मोडेल संसारभर लोकप्रिय भयो ।
आज, प्रेसर कुकरहरूको लागि विश्वव्यापी बजार अर्बौंको रहेको बताइन्छ ।
