अनुसन्धान भन्छ- एक्लोपनले छिटो बुढो बनाउछ

काठमाडौँ । कोही जवान देखिने, कति लामो समयसम्म बाँच्ने र उनीहरूको स्वास्थ्य कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा धेरै हदसम्म उनीहरूसँग भएका साथीहरूको संख्यामा भर पर्छ । हो, मेयो क्लिनिकको नयाँ अनुसन्धानमा यो कुरा बाहिर आएको छ । अनुसन्धानका अनुसार सामाजिक सम्बन्धले मानिसको शारीरिक स्वास्थ्यलाई प्रत्यक्ष असर गर्छ । अहिलेसम्म मानसिक स्वास्थ्यका लागि सम्बन्ध मात्र जिम्मेवार हुन्छ भन्ने मान्यता थियो ।

तर नयाँ अनुसन्धानले अर्कै कथा बताउँछ । यसका अनुसार एक्लोपनमा बिरामी पर्ने, अस्पताल भर्ना हुने र अकाल मृत्यु हुने जोखिम पनि बढ्छ । यस अनुसन्धानका अनुसार मानिसको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यका लागि सम्बन्ध पनि जिम्मेवार हुन्छ । एक्लोपनले मानसिक मात्र नभई जैविक असर पनि गर्छ । एक्लोपन सामान्यतया उदासीनता र उदासीसँग सम्बन्धित छ । मानिसहरु सोच्छन् कि एक्लै बस्ने व्यक्तिमा मानसिक दबाब हुन्छ । यो धेरै हदसम्म सत्य पनि हो ।

तर त्यति मात्रै होइन । मेयो क्लिनिकको नयाँ अनुसन्धानले एक्लोपनको प्रभाव मानसिक र जैविक पनि हुन सक्ने देखाएको छ । एक्लोपनको अवस्थामा, मानिसको शरीर उमेर भन्दा छिटो बुढो हुन सक्छ ।

उदाहरणका लागि, यदि एक व्यक्ति ३५ वर्षको छ र धेरै साथीहरू छन् भने, यो सम्भव छ कि उसको अनुहार ३० वर्षको व्यक्ति जस्तो देखिन्छ । उनको स्वास्थ्य पनि उमेरभन्दा राम्रो हुनेछ ।

अर्कोतर्फ, यदि कोही व्यक्ति ३० वर्षको भइसकेको छ र उसको सम्बन्ध बिग्रिएको छ र उनी एक्लोपनको सिकार पनि छन् भने यस्तो अवस्थामा स्वास्थ्य र अनुहारको हिसाबले उनी ३० वा ४० वर्षको देखिन सक्ने सम्भावना छ । सामाजिक सञ्जाल सूचकांक (एसएनआई) ले तपाईको स्वास्थ्य अवस्था बताउनेछ । अनुसन्धानले व्यक्तिको सामाजिक सञ्जाल सूचकांकले उसको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यलाई प्रत्यक्ष असर गर्ने बताएको छ ।

वास्तवमा, सामाजिक सञ्जाल अनुक्रमणिका सम्बन्धहरूको संख्या मापन गर्ने मापन हो । जसले समाज, परिवार र सम्बन्धमा व्यक्तिले कति फरक–फरक भूमिका खेलिरहेको हुन्छ भन्ने बताउँछ ।

उदाहरणका लागि, यदि कुनै व्यक्तिको बाबु, भाइ, साथी, शिक्षक र सहकर्मी जस्ता प्रत्येक व्यक्तिसँग सम्बन्ध छ भने, यस्तो अवस्थामा उसको सामाजिक नेटवर्क सूचकांक ५ हुनेछ । यहाँ यो ख्याल राख्नु आवश्यक छ कि सामाजिक सञ्जाल सूचकांकमा ती सम्बन्धहरूलाई मात्र गणना गर्न सकिन्छ जससँग महिनामा कम्तिमा दुई पटक नियमित अन्तरक्रिया हुन्छ । त्यस्ता सम्बन्धहरूले मात्र शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ ।

यदि हामी कसैको मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्य जान्न चाहन्छौं भने, यो उनको सामाजिक नेटवर्क सूचकांकबाट पनि थाहा पाउन सकिन्छ । नयाँ अनुसन्धानका अनुसार एसएनआई जति उच्च हुन्छ, त्यति नै स्वस्थ र युवा व्यक्तिहरू हुनेछन् ।

मेयो क्लिनिकले करिब २.८ लाख मानिसमा अध्ययन गरेको थियो । यस अवधिमा मानिसहरुको स्वास्थ्य सम्बन्धी तथ्याङ्कका अलावा उनीहरुको सम्बन्धको पनि अनुसन्धान गरिएको थियो ।

नतिजाहरूले पत्ता लगाए कि धेरै साथीहरू भएका वा ठूलो सामाजिक सर्कल भएका वा संयुक्त परिवारमा बस्ने मानिसहरू बिरामी हुने दर कम थियो । बिरामी परे पनि अस्पताल जाने सम्भावना कम थियो ।

अर्कोतर्फ, एक्लोपनबाट पीडित व्यक्तिमा बिरामी पर्ने, अस्पताल भर्ना हुने र असामयिक मृत्यु हुने जोखिम पनि बढी रहेको पाइएको छ ।

अनुसन्धानका क्रममा यो पनि पत्ता लाग्यो कि एउटै रोगबाट पीडित भएमा आफूसँग सम्बन्धित बिरामीलाई कम असर पर्छ । जबकि एउटै रोगबाट पीडित व्यक्तिको स्वास्थ्य द्रुत रूपमा बिग्रन्छ ।

त्यस्तै स्वास्थ्य जर्नल इपिएसद्वारा गरिएको एक अनुसन्धानले देखाउँछ कि घनिष्ठ मित्रता र सामाजिक सम्बन्धले स्वास्थ्यमा ३५ विभिन्न सकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । जसमा राम्रो मानसिक स्वास्थ्य, आयु लामो हुने,  शरीर उमेरभन्दा सानो देखिने, स्ट्रोकको जोखिम घट्नेलगायत रहेका छन् ।