- २०८१ बैशाख २१ शुक्रबार
काठमाडौँ । अन्तरिक्षमा आधारित सौर्य ऊर्जा केन्द्रको अवधारणा निकै पुरानो हो । सन् १९४० को दशकमा विज्ञान-कथा लेखक आइज्याक असिमोभले आफ्नो छोटो कथा 'कारण' मा यस बारेमा उल्लेख गरेका थिए । अब यस विषयमा वैज्ञानिकहरुले पहल गरेका छन् । पृथ्वीले चौबीसै घण्टा सौर्य ऊर्जा प्राप्त गर्न सकोस् भनेर वैज्ञानिकहरूले अन्तरिक्षमा सोलार प्यानलहरू पठाए ।
यसमा उनले सफलता पनि पाएका छन् । पहिलो पटक अन्तरिक्षबाट पठाइएको सौर्य ऊर्जा पृथ्वीमा प्राप्त भएको छ । वैज्ञानिकहरूले जनवरी २०२३ मा पृथ्वीको कक्षमा MAPLE नामको अन्तरिक्ष यान प्रक्षेपण गरेका थिए । यसमा सौर्य प्यानलहरू थिए, जसले अन्तरिक्षको तापक्रम र सौर्य विकिरणलाई सहन सक्छ ।
अन्तरिक्षमा जडान गरिएका सौर्य प्यानलले पृथ्वीमा रहेको प्यानलभन्दा ८ गुणा बढी ऊर्जा दिन सक्ने वैज्ञानिकहरूको विश्वास छ । सरल शब्दमा, अन्तरिक्षबाट प्राप्त सौर्य ऊर्जाले पृथ्वीमा ८ गुणा बढी बिजुली उत्पादन गर्न सक्छ ।
सौर्य प्यानलले सूर्यको विकिरणलाई बिजुलीमा परिणत गर्छ
१८औं शताब्दीदेखि सोलार प्यानलमार्फत पृथ्वीमा सौर्य ऊर्जा प्रयोग हुँदै आएको छ । यी सौर्य प्यानलहरू सौर्य कक्षहरूबाट बनेका हुन्छन्। सौर्य कक्षहरू सूर्यको विकिरणलाई बिजुलीमा रूपान्तरण गर्ने उपकरणहरू हुन् ।
आज पनि विश्वको ४ प्रतिशत बिजुली सौर्य प्यानलबाट आइरहेको छ, तर वैज्ञानिकहरू ईन्धनमा आधारित उर्जाको सट्टा सौर्य उर्जा प्रयोग गर्न चाहन्छन् । तर, यो सम्भव छैन किनभने पृथ्वीमा सधैं सूर्यको प्रकाश हुँदैन । धेरै देशहरूमा यो अधिकांश समय बादल छ । यस्तो अवस्थामा चौबीसै घण्टा सौर्य ऊर्जा प्राप्त गर्न सम्भव छैन । त्यसैले वैज्ञानिकहरूले सौर्य ऊर्जालाई अन्तरिक्षबाट पृथ्वीमा पठाउने प्रयास सुरु गरेका छन् ।
अन्तरिक्षमा यी सोलार प्यानलहरू पठाइएका र आगामी समयमा पठाइने ठाउँहरूमा बादल छैन, न दिन छ न रात । फलस्वरूप, सौर्य ऊर्जा कुनै बाधा बिना सङ्कलन गर्न सकिन्छ ।
MAPLE धेरै माइक्रोवेभ पावर ट्रान्समिटरहरूसँग सुसज्जित छ । तिनीहरू लचिलो छन् र तिनीहरूको वजन पनि धेरै कम छ । तिनीहरू सिलिकनबाट बनेको इलेक्ट्रोनिक चिप मार्फत काम गर्छन् । यी ट्रान्समिटरहरूले सौर्य ऊर्जालाई लेजर (माइक्रोवेभ) मा परिणत गर्छन् ताकि ऊर्जा सजिलै पृथ्वीमा पठाउन सकियोस् । यो स्टेशनले राष्ट्रिय ग्रिडमा बिजुली फिड गर्दछ ।
MAPLE बाट पठाइएको उर्जा क्यालिफोर्नियाको पासाडेनामा रहेको क्याल्टेकको क्याम्पसमा रिसीभरमा पत्ता लागेको थियो । वैज्ञानिकहरूका अनुसार यो अपेक्षित समय र आवृत्तिमा प्राप्त भएको थियो ।
पहिलो पटक अन्तरिक्षमा ताररहित ऊर्जा स्थानान्तरण देखियो । धेरै हल्का अन्तरिक्षयानका कारण यसले सौर्य विकिरण सङ्कलन गरी बिजुलीमा परिणत गर्यो र कुनै पनि तारको सहारा बिना यो बिजुली धेरै टाढा (पृथ्वीमा) पठायो ।
बीबीसीको रिपोर्ट अनुसार ठूला उपग्रहहरूलाई पृथ्वीको उच्च कक्षमा पठाइनेछ । यी उपग्रहहरूले सौर्य ऊर्जा उत्पादन गरी पृथ्वीतर्फ पठाउनेछन् । बेलायतको अन्तरिक्ष ऊर्जा पहल (SEI) को सह-अध्यक्ष मार्सियान सोल्टाउ भन्छन्, परियोजनाको सम्भावना असिमित छ । सैद्धान्तिक रूपमा यसले २०५० मा विश्वको सबै ऊर्जा आपूर्ति गर्न सक्छ ।
वास्तवमा, अन्तरिक्षमा सूर्यको ऊर्जा आपूर्ति धेरै उच्च छ र पृथ्वीको उच्च कक्षमा ठूला उपग्रहहरूको लागि पनि धेरै ठाउँ छ । पृथ्वीको भूस्थिर कक्षाको वरिपरिको पातलो पट्टीले हरेक वर्ष १०० गुणा बढी सौर्य ऊर्जा प्राप्त गर्छ । यति धेरै ऊर्जा सन् २०५० मा पृथ्वीमा मानिसले प्रयोग गर्ने अनुमान गरिएको छ ।
