- २०८१ बैशाख १६ आइतबार
काठमाडौँ । यस हप्ता, पाँच चिनियाँ लडाकू विमानहरू फेरि ताइवान सीमामा घुसपैठ गरे । गत वर्ष कीर्तिमान कायम गरेपछि चिनियाँ लडाकु विमानले यो वर्ष मात्र एक पन्ध्र दिनमा नौ पटक ताइवानको आकाशमा घुसपैठ गरेका छन् । घुसपैठका यी घटनाका कारण चीन र ताइवानबीच तनाव बढ्दै गएको छ । यसको वास्तविक कारण 'ताइवानलाई चीनमा विलय गर्ने' लक्ष्य हो । चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले 'ताइवानसँग चीनको पुनर्मिलन अवश्य हुने' बताएका छन् । उनले यो लक्ष्य हासिल गर्न बल प्रयोग गर्ने सम्भावनालाई अस्वीकार गरेनन् ।
किन भयो ताईवानमा विवाद ?
ताइवान आफ्नो प्रान्त मध्ये एक हो, जुन अन्ततः एक दिन फेरि चीनको हिस्सा बन्नेछ भन्ने चीनको विश्वास छ । अर्कोतर्फ, ताइवानले आफूलाई स्वतन्त्र राष्ट्र ठान्छ । यसको आफ्नै संविधान छ र जनताद्वारा निर्वाचित सरकारद्वारा शासन गरिन्छ । ताइवान दक्षिणपूर्वी चीनको तटबाट करिब १०० माइल टाढा अवस्थित एउटा टापु हो । यो 'पहिलो टापु श्रृंखला' मा अवस्थित छ, जसमा धेरै अमेरिकी समर्थक देशहरू अवस्थित छन् । यी सबै टापुहरू अमेरिकाको विदेश नीतिका लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छन् । यदि चीनले ताइवानलाई कब्जा गर्छ भने, धेरै पश्चिमी विज्ञहरूको विचारमा यो पश्चिमी प्रशान्त महासागरमा आफ्नो प्रभुत्व स्थापित गर्न स्वतन्त्र हुनेछ । त्यसपछि गुआम र हवाई टापुमा रहेको अमेरिकी सैन्य अड्डा पनि जोखिममा पर्न सक्छ । तर, चीनले आफ्नो नियत पूर्णतया शान्तिपूर्ण रहेको दाबी गरेको छ ।
ताइवान चीनबाट किन छुट्टियो ?
दोस्रो विश्वयुद्धपछि झण्डै दुईबीचको सम्बन्धविच्छेद भएको थियो । त्यसबेला चीनको मुख्य भूमिमा रहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी त्यहाँको सत्तारुढ राष्ट्रवादी पार्टी (कुओमिन्ताङ) सँग लडिरहेको थियो । सन् १९४९ मा माओत्से तुङको नेतृत्वमा रहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले राजधानी बेइजिङमाथि कब्जा जमायो । त्यस पछि, कुओमिन्ताङ मानिसहरू मुख्य भूमि छोडेर ताइवानको दक्षिणपश्चिमी टापुमा गए । त्यसयता कुओमिन्ताङ ताइवानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पार्टी बनेको छ । ताइवानको इतिहासको अधिकांश समय कुओमिन्ताङ पार्टीले शासन गरेको छ । हाल विश्वका १३ देश मात्रै ताइवानलाई छुट्टै र सार्वभौमसत्ता सम्पन्न देश मान्छन् । ताइवानलाई मान्यता नदिनका लागि अन्य देशहरूमा चीनको धेरै कूटनीतिक दबाब छ । अन्य देशले ताइवानलाई मान्यता दिने काम नगर्न पनि चीनको प्रयास छ । ताइवानका रक्षामन्त्रीले चीनसँगको सम्बन्ध विगत ४० वर्षमा सबैभन्दा खराब चरणबाट गुज्रिरहेको बताएका छन् ।
के ताइवानले आफ्नो रक्षा गर्न सक्छ ?
चीनले सैन्य विधि बाहेक अन्य कदम चालेर पनि ताइवानलाई पुनर्मिलन गर्न सक्छ । यसबाट दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्धलाई मजबुत बनाउन सकिन्छ । तर यदि दुई देशबीच लडाइँ भयो भने ताइवानको सैन्य शक्ति चीनको अगाडि बौना साबित हुनेछ । चीनको सेनामा हुने वार्षिक खर्च अमेरिकाबाहेक विश्वमा सबैभन्दा बढी हो । यसको सैन्य शक्ति एकदम विविध र विशाल छ । चाहे त्यो मिसाइल टेक्नोलोजी होस् वा नौसेना वा वायु सेना । साइबर आक्रमण गर्न चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने कुरा धेरै गार्हो कुरा हो ।
सैन्य शक्तिमा चीनको कुनै प्रतिस्पर्धा छैन
इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट अफ स्ट्राटेजिक स्टडीजका अनुसार चीनमा २०.३५ लाख सक्रिय सैनिक छन् यदि तपाईले सबै प्रकारका सैनिकहरू समावेश गर्नुभयो भने । उही समयमा, ताइवानमा १.६३ लाख सक्रिय सैनिक मात्र छन् । यसरी यस मामिलामा चीनको शक्ति ताइवानको भन्दा १२ गुणा बढी थियो । सेनाको कुरा गर्ने हो भने चीनमा ९.६५ लाख सैनिक छन् भने ताइवानमा ८८ हजार मात्रै ११ गुणा कम छन् । योसँगै चीनको नौसेनामा २ लाख ६० हजार र ताइवानमा ४० हजार मात्रै छन् । चीनको वायुसेनामा करिब चार लाख मानिस छन्, तर ताइवानमा ३५ हजार मात्रै छन् । यी सबै बाहेक चीनसँग अन्य ४.१५ लाख सैनिक छन् । एकै समयमा, यो ताइवानको मामला होइन । पश्चिमा देशका धेरै विज्ञहरूले दुई देशबीच आमनेसामने भिडन्त भएमा ताइवानले चीनको आक्रमणलाई सुस्त बनाउन निकै प्रयास गर्न सक्ने अनुमान गरेका छन् ।
यसले ताइवानलाई हतियार बेच्ने अमेरिकाबाट सहयोग लिन सक्छ । तर, अमेरिकाको औपचारिक नीति ‘कूटनीतिक अस्पष्टता’ रहेको छ । अर्को शब्दमा, अमेरिकाले जानाजानी आक्रमणको अवस्थामा ताइवानलाई के र कसरी मद्दत गर्ने भन्ने बारे आफ्नो नीति स्पष्ट गर्दैन । कूटनीतिक रूपमा, चीनले हाल 'एक चीन नीति' लाई समर्थन गर्दछ । यसको अर्थ बेइजिङ सरकार वास्तविक चीनको प्रतिनिधि हो भन्ने अमेरिकाको आधिकारिक लाइन हो । यसको औपचारिक सम्बन्ध ताइवानसँग भन्दा पनि चीनसँग छ ।
अवस्था बिग्रदै गएको छ ?
२०२१ मा, चीनले वायु रक्षा क्षेत्रमा आफ्ना लडाकु विमानहरू पठाएर ताइवानलाई दबाब दिइरहेको देखिन्छ । देशको वायु रक्षा क्षेत्र भनेको देशको सुरक्षाका लागि विदेशी विमानको पहिचान, निगरानी र नियन्त्रण गर्ने क्षेत्र हो । ताइवानले २०२० मा विमानहरूको घुसपैठ डेटा सार्वजनिक गर्यो । त्यस्तै गत वर्षको अक्टोबरमा यस्तो घुसपैठ बढेको थियो । अक्टोबर २०२१ मा, ५६ चिनियाँ विमानहरू एकै दिनमा ताइवानको क्षेत्रमा प्रवेश गरेको रिपोर्ट गरिएको थियो ।
ताइवान संसारको लागि किन महत्त्वपूर्ण छ ?
ताइवानको अर्थतन्त्रले विश्वको लागि धेरै अर्थ राख्छ । फोन, ल्यापटप, घडी र गेमिङ उपकरणहरू जस्ता विश्वका दैनिक इलेक्ट्रोनिक ग्याजेटहरूमा प्रयोग हुने अधिकांश चिपहरू ताइवानमा बनेका छन् । ताइवान अहिले चिपको सन्दर्भमा विश्वको सबैभन्दा ठूलो आवश्यकता हो । उदाहरणका लागि 'एक उपाय' नामको कम्पनीलाई लिनुहोस् । यो कम्पनीले मात्रै विश्वको आधाभन्दा बढी चिप्स उत्पादन गर्छ । २०२१ मा, विश्वको चिप उद्योग करिब १०० अर्ब डलरको थियो र यसमा ताइवानको प्रभुत्व छ । यदि ताइवान चीनको कब्जामा छ भने, विश्वको यस्तो महत्त्वपूर्ण उद्योगमा चीनको नियन्त्रण हुनेछ ।
के ताइवानी मानिसहरू चिन्तित छन् ?
चीन र ताइवानबीचको तनाव बढे पनि हालैको अनुसन्धानले त्यहाँका जनतामा त्यसले खासै प्रभाव नपाएको देखाएको छ । अक्टोबरमा, ताइवान पब्लिक ओपिनियन फाउन्डेशनले मानिसहरूलाई सोध्यो कि उनीहरूले चीनसँग युद्ध जारी रहनेछ कि भनेर सोचेका थिए । ताइवानका करिब ६४ प्रतिशत जनताले यसको जवाफ ‘होइन’ दिएका छन् । उही समयमा, अर्को अनुसन्धानले देखायो कि ताइवानका धेरैजसो मानिसहरूले आफूलाई चिनियाँहरू भन्दा फरक ठान्छन् । नेसनल चेन्ग्की युनिभर्सिटीले गरेको सर्वेक्षणले सन् १९९० को तुलनामा ताइवानका मानिसहरूमाझ ताइवानी पहिचान बढेको देखाएको छ । मानिसहरूमा आफूलाई चिनियाँ वा ताइवानी र चिनियाँ दुवै ठान्ने प्रवृत्ति पहिलेदेखि नै निकै कम भएको छ ।
