- २०८१ बैशाख २६ बुधबार
तारुका । अघिल्लो वर्ष चन्द्रमान श्रेष्ठको रातेसँग शिव ढकाल ‘झ्टे’ले किनेको पुड्के (गोरुको नाम) प्रतिस्पर्धामा उत्रियो। उसले रातेविरुद्ध सहजै जीत हासिल गर्यो। ढकालले पुड्केलाई नजिकैको कुमार अधिकारीबाट खरिद गरेका थिए।
लगत्तै फ्याक्सेका लाल श्रेष्ठले खरिद गरे। पुड्के गाउँ कटेपछि तारकेश्वर गाउँपालिका–३ जोरचौताराका कुमार अधिकारीको मन कुँडियो। विगतमा खान्की पुर्याउन नसकेर बेचेपनि पुड्केलाई पुनः घर फर्काए। “एक त ज्ञानी, अर्को माघे सङ्क्रान्तिको प्रतिस्पर्धामा अब्बल, नल्याई भो”, मुस्कुराउँदै उनले भने। कुमारले अरु बेला खनजोतमा प्रयोग गरे पनि तीन महिनादेखि पुड्केको पालनपोषणमै समय खर्चिए।
छ वर्षको पुड्के हेर्दा सानो गाँठीको भए पनि कसिलो जुरो र मोटो सिङ छ। पहेँलोको जोडी बालखैदेखि चामल, घ्यू, नौनी, अण्डा खान्थ्यो। खेती कमाइ नियमित दिँदै आएको छ। बाबुसँगै छोरा श्यामसुन्दर उसकै स्याहारसुसारमा लाग्थे। अन्ततः उनीहरुको प्रयास खेर गएन।
यसपालि बुधबार नुवाकोटको तारुकामा भएको प्रतिस्पर्धामा हक्वाँ.. हक्वाँ गर्दै पुडके आयो। एक छिन खुट्टाले जमिन खोस्रयो, जमिनमै सिंगौरी खेल्यो। रातमाटे धुलोमा रुमल्लियो। लगत्तै आयो लाले। विकास भण्डारीको लालेसँग ऊ सात मिनेट भिड्यो। भिडन्त अवधिभर घमासान भयो। लाले जब्बर थियो। पुष्ट, मोटो अनि सर्लक्क परेको जीउ देख्दा लालेले हार्छ भन्ने दर्शकले सोचेकै थिएनन्। बेलाबेलामा पुड्केले काँध दिन्थ्यो। दर्शक अब पुड्केले हार्न लाग्यो भन्थे। हुटिङ आउँथ्यो। पुड्केका मालिक कुमार हरेस नखाई मैदानमै थिए। उसको जुक्ति र दाउ उनलाई प्रष्ट थाहा थियो।
अधिकारीले भने, “थर्काउन उसले काँध(आड) दिन्छ, जित्न कला चाहिन्छ, बल भएर हुँदैन, सिङले भेटेन भने थुतुनाले उधिनेर पाखा लगाउँछ, घुमीघुमी सबै उपाए अपनाउँछ, पुड्केमा यही विशेषता छ।” उनले गोरुको हारजित सामान्य भए पनि पुड्के हार्ने गोरु नभएको प्रतिक्रिया दिए।
“ज्यान सानो छ तर ‘पावरदारी’ छ, अर्कोको बल धेरै थियो तर बुद्धि र शैली पुगेन, पुड्केको बुद्धि भनेको दाउ हेरेर ठाउँ हेरेर कोख्याउन सक्ने हो।” अधिकारीले जीतपछि भने।
उनका अनुसार पुड्केले खाउञ्जेल घाँस दिने गरिएको छ। दिनमा पाथीभन्दा बढी अनाज खान्छ। गोरु जुधाउन श्यामसुन्दर पनि आएका थिए। परिवारको सदस्यझैँ पालिएको पुड्केले जितेपछि खुशी भएका उनले गोरुलाई अँगालो हालेर खुशी साटे।
बेचेको पनि फर्काएर ल्याएँ
पुड्के छ वर्ष अघि गाउँकै शेरबहादुर तामाङको गोठमा जन्मियो। चार वर्षको हुँदा कुमारले किनेर ल्याए। पोहोर यही गोरु शिव ढकाल ‘झट्टे’ले खरिद गरी चन्द्रमान श्रेष्ठको रातेसँग भिडाए। उसका सामु राते निरिह बन्यो। लगत्तै पुड्केलाई फ्याक्सेका लाल श्रेष्ठले खरिद गरे। “पहिले घरमा खान्की दिन नसकेर पठाएँ, मनमा लहड चल्यो, दुई पटक बिक्री भएको गोरु फेरि फर्काएँ”, अधिकारीले थपे।
छोरा १७ वर्षका श्यामसुन्दरको नामबाट यसपालि बुधबार पुड्के मैदानमा गएको थियो। उनले भने, “पुड्केले भनेको मान्छ, कसैलाई हान्दैन, गुनी छ, जुध्न भने पछिपर्दैन, त्यसैले यो मेरो साथी हो।” उनी पुड्केका हली पनि हुन्। सानै उमेरमा जोत्ने, साउने काम आफैँ गर्छन्।
तारुकामा २१ हल जुधे
पुड्के र लालेसहित यसपालि नुवाकोटको तारकेश्वर गाउँपालिका–३ स्थित चन्दनीको कटरफेदमा २१ हल प्रतियोगी गोरु जुधे। एक हल अप्रतियोगी थियो। रेवती बखरेलले छ वर्षको मालेलाई पहिलोपटक सहभागी गराइन्। सिउरेनीका राजकुमार श्रेष्ठको रातेसँग माले दुई मिनेट पनि टिकेन।
अर्जुन भण्डारीको मृगे र नवराज ढकालको काले २४ मिनेट भिडे। अन्ततः मृगेको सामु काले निरिह बन्यो। शुरुमा घमासान लडेको विष्णु श्रेष्ठको फुर्के हीरालाल श्रेष्ठको बाबुसँग नौमिनेट भिडेर भाग्यो। केही गोरु रगताम्मे हुँदा पनि लडे। केही गोरु मैदानमा जुध्दै नजुधी फर्किए। केही गोरु मैदानमा साथी बनेर फर्किएको रोमाञ्चक क्षण देखिएको थियो।
यहाँ देखिएको फरकफरक दृश्य हेरेर उपस्थित दर्शकले मनोरञ्जलन लिएका थिए। युवापुस्ता सेल्फी लिँदै सामाजिक सञ्जालमा ‘लाइभ’ र ‘पोष्ट’ गर्दै थिए भने बूढापाकाले वास्तवमै मनोरञ्जन लिएका थिए। मेला व्यवस्थापन समितिका कोषाध्यक्ष मदनकुमार श्रेष्ठ नेपालको गौरव र तारुकाको पौरखको रुपमा रहेको गोरु जुधाउने मेला यहाँको संस्कृति नै हो भन्छन्।
ठूलो पाटोमा जुधाइन्छ गोरु
चन्दनीस्थित झमबहादुर प्रधानको कटरको फेदको बारीको पाटोमा हरेक वर्ष गोरु जुधाइन्छ। दर्शक कान्ला र माथिल्लो पाटोको डाँडाभरि भरिन्छन्।
स्थानीय रामजी ढुङ्गाना आफूले जान्ने भएदेखि गोरु जुधेको हेर्न कहिल्यै नछुटाएको बताउछन्। यो गाउँको ठूलो चाड भएको उनको बुझाइ छ। टाढा गएका पनि गोरु जुधाई मेला हेर्न यही बेला फर्कने गरेको स्थानीयको भनाइ छ।
गोरु जुधाउने पाटोसहितको जग्गा सात रोपनीको छ। बझाङ्गी राजा जय पृथ्वीबहादुर सिंह व्रतबन्ध गर्न यहाँको कोट दरबारमा आउँदा गोरु जुधाएको हेर्न मन लागेकाले त्यो बेलादेखि यहाँ गोरु जुधाई मेला थालिएको ८४ वर्षीय प्रधानले सुनाए। उनले आफ्नो बारीको पाटोलाई रङ्गशाला बनाउने सोच भए पनि पैसा अभाव भएको गुनासो गरे।
यहाँ २०६३ सालपछि व्यवस्थितरुपमा गोरु जुधाउने परम्पराको थालनी गरिएको हो। बारीको पाटोलाई अझै व्यवस्थित बनाउने स्थानीयको सोच छ। यो मेलालाई सरकारले सहयोग गरेको छ। पशु अधिकारकर्मीबाट विरोध भइरहेको छ भन्ने जिज्ञासामा प्रधानले विरोधले केही नहुने दाबी गरे।
मिति यकिन नभए पनि एक शताब्दी अघिदेखि चली आएको गोरु जुधाउने पर्वको पशु अधिकारकर्मीले सामाजिक सञ्जालबाट विरोध गरिरहेका छन्।
साहित्यकार एलवी क्षेत्रीले सामाजिक सञ्जालबाट प्रश्न गरे, “यी ‘बुल’हरू कस्को मनोरञ्जनका लागि लड्छन्? आफ्नो वा दर्शकको?” पशु अधिकारकर्मी विना पन्तले गोरु जुधाइलाई नराम्रो संस्कृतिको संज्ञा दिइन्।
तारुकाको चन्दनीमा विरोधको कुनै गुञ्जायस थिएन। गाउँगाउँबाट हजारौँ मानिस पर्व हेर्न ओइरिएका थिए। नेपाली काँग्रेसका महामन्त्री डा शशाङ्क कोइराला पनि सो प्रतियोगिता अवलोकन गर्न पुगेका थिए।
