- २०८१ बैशाख १५ शनिबार
काठमाडौँ । के रुसी सेना युक्रेनमा आक्रमण गर्ने तयारीमा छ ? रुसले युक्रेनसँगको सीमामा एक लाखभन्दा बढी सैनिक तैनाथ गरेको छ । रुसले युक्रेनमा आक्रमण गर्ने योजनालाई अस्वीकार गरेको छ, तर त्यसलाई लिएर तनाव बढिरहेको छ ।
अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले युक्रेनमा सैन्य कारबाही हुने चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । बाइडेनले बुधबार भनेका थिए कि उनले रुसी समकक्षी भ्लादिमिर पुटिनले युक्रेनमा "हस्तक्षेप" गर्नेछन्, तर "पूर्ण युद्ध"बाट बच्न चाहन्छन्। वास्तवमा, उसलाई रूसी सेना द्वारा "सानो हस्तक्षेप" को डर छ ।
तर, बाइडेनको बयानपछि युक्रेनमा उनको आलोचना भएको थियो । त्यस पछि, बिहीबार दिएको भाषणमा राष्ट्रपति बिडेन आफ्नो पहिलेको भनाइबाट पछि हटेका थिए। र उनले युक्रेनमा कुनै पनि रूसी सैन्य घुसपैठलाई "आक्रमण" मानिने बताए ।
अमेरिकाले युक्रेनलाई सैन्य सहायता स्वीकृत गरेपछि हतियारको पहिलो खेप यस हप्ता युक्रेन आइपुगेको छ र सीमामा तैनाथ सैनिकहरूका लागि हतियार समावेश छ ।
यहाँ बेलायती विदेश मन्त्रालयले रुसले युक्रेनमा त्यसलाई समर्थन गर्ने नेता चाहेको बताएको छ । चार पूर्व युक्रेनी नेताहरूको नाम जारी गर्दै, मन्त्रालयले भने कि यी नेताहरूको रूसी गुप्तचरसँग सम्बन्ध छ र रसियाले उनीहरूलाई सम्भावित उम्मेद्वारको रूपमा हेरिरहेको छ ।
युक्रेनको विवादलाई सात बुँदामा यसरी प्रस्तुत गरिएको छ :
१) रुसले युक्रेनलाई धम्की दिइरहेको छ ?
युक्रेनी सीमामा एक लाखभन्दा बढी सेना परिचालन गरे पनि, रूसले आक्रमण गर्ने कुनै योजनालाई अस्वीकार गरेको छ । रूसले लामो समयदेखि युरोपेली संस्थाहरू, विशेष गरी नाटोसँग युक्रेनको संलग्नताको विरोध गर्दै आएको छ ।
युक्रेनको पश्चिममा युरोपेली देशहरू र पूर्वमा रुससँग सिमाना छ । यद्यपि पूर्व सोभियत संघको सदस्य र जनसंख्याको छैटौं भाग रूसी मूलको भए पनि, युक्रेनको रूससँग गहिरो सामाजिक र सांस्कृतिक सम्बन्ध छ । सन् २०१४ मा युक्रेनले रुस समर्थक राष्ट्रपतिलाई उनको पदबाट हटाएपछि रुसले दक्षिणी युक्रेनको क्रिमिया प्रायद्वीपलाई गाभेको थियो ।
राष्ट्रपति भ्लादमिर पुटिनले एकै समयमा त्यहाँ पृथकतावादीहरूमा आफ्नो समर्थन विस्तार गरे, जसले पूर्वी युक्रेनको ठूलो भाग कब्जा गरे । त्यसयता रुस समर्थक विद्रोही र युक्रेनी सेनाबीचको भिडन्तमा १४ हजारभन्दा बढी मानिस मारिएका छन् ।
२) रुसको आक्रमणको खतरा कति ठूलो छ ?
रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गर्ने आफ्नो कुनै योजना नभएको बताउँदै आएको छ । रुसी सेना प्रमुख भ्यालेरी गेरासिमोभले आक्रमणको योजनाबारे आएको रिपोर्टलाई ‘झूटा’ भनेका छन् । तर दुई पक्षबीच तनाव उत्कर्षमा छ । रुसी राष्ट्रपति पुटिनले पश्चिमी शक्तिहरूको आक्रामक व्यवहार जारी राखेमा "उचित प्रतिशोधात्मक कदमहरू" लिने चेतावनी दिएका छन् । नाटोका महासचिवले युक्रेनमा द्वन्द्वको खतरा वास्तविक भएको चेतावनी दिएका छन् ।
अमेरिकी राष्ट्रपति बाइडेनले पनि रुस अगाडि बढ्न सक्ने विश्वास व्यक्त गरेका छन् । अमेरिकाले युक्रेनी सीमामा रुसी सेना जम्मा गर्ने "छोटो समय" को लागि कथित योजना बारे सचेत रहेको बताएको छ । पृथकतावादी र युक्रेनी सेनाबीच केही वर्षदेखि द्वन्द्व चलिरहेको छ । तर, अहिले दुवै पक्षबीच युद्धविराम चलिरहेको छ । युक्रेनको सिमानामा एक लाखभन्दा बढी रुसी सैनिक जम्मा हुनु चिन्ताको विषय हो । रुसले यस सैन्य भेलाको बारेमा कुनै स्पष्टीकरण नदिएको अमेरिकाले जनाएको छ । योसँगै अब रुसी सेना पनि अभ्यासका लागि बेलारुसतर्फ गइरहेको छ ।
रुसी उपविदेशमन्त्री सर्गेई र्याबकोभले हालको अवस्थालाई सन् १९६२ को क्युवाली क्षेप्यास्त्र संकटसँग तुलना गरेका छन् । त्यो बेला अमेरिका र सोभियत संघ आणविक द्वन्द्वको नजिक पुगेका थिए ।
३) रुस नाटोबाट के चाहन्छ ?
रुसले नाटोसँगको आफ्नो सम्बन्धलाई नयाँ आकार दिन आफ्नो अडान राखेको छ । रुसका उप-विदेशमन्त्री सर्गेई र्याबकोभले भने, "युक्रेन कहिले पनि नाटोको सदस्य बन्नु हुँदैन भन्ने निर्णय गर्नु हाम्रो लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।"
रुसले नाटो देशहरूले युक्रेनलाई लगातार हतियार आपूर्ति गरिरहेको आरोप लगाएको छ र अमेरिकाले दुई देशबीच तनाव उत्पन्न गराएको छ । राष्ट्रपति पुटिनले रुस अब पछि नहट्ने बताएका छन् । वास्तवमा, रूसले नाटो सेनाहरू १९९७ अघि जस्तै सीमाहरूमा फर्कन चाहन्छ । यसको माग नाटो गठबन्धनले अब पूर्वमा आफ्नो सेना विस्तार नगर्नु र पूर्वी युरोपमा आफ्नो सैन्य गतिविधि रोक्नु पर्छ । यसको अर्थ नाटोले पोल्याण्ड र इस्टोनिया, लाटभिया र लिथुआनियाका बाल्टिक देशहरूबाट आफ्ना सेना फिर्ता गर्नुपर्नेछ ।
साथै, उसले पोल्याण्ड र रोमानिया जस्ता देशहरूमा तैनाथ मिसाइलहरू राख्न सक्षम हुने छैन । रुसले अमेरिकासँग एउटा सम्झौता गर्ने प्रस्ताव पनि गरेको छ जसअन्तर्गत उसले आफ्नो देशको क्षेत्रबाहिर आणविक हतियार तैनाथ गर्न प्रतिबन्ध लगाउनेछ ।
४) युक्रेनबाट रुसको माग के हो ?
रुसले २०१४ मा क्रिमियालाई गाभेको थियो र भनिन्छ कि यो प्रायद्वीपमा ऐतिहासिक दाबी छ । युक्रेन सोभियत संघको एक हिस्सा हो । एकै समयमा, पुटिनले १९९१ मा सोभियत संघको पतनलाई 'ऐतिहासिक रूसको विघटन' को रूपमा सम्झाउँछन् । गत वर्ष एक लामो लेखमा उनले रुसी र युक्रेनीहरूलाई "एउटै राष्ट्रियताका" भनेका थिए ।
यसले पुटिनको सोचलाई उजागर गरेको विज्ञहरू विश्वास गर्छन् । उक्त लेखमा पुटिनले युक्रेनका वर्तमान नेताले ‘रुस विरोधी परियोजना’ चलिरहेको पनि बताएका छन् । पूर्वी युक्रेनमा द्वन्द्वका लागि सन् २०१५ को मिन्स्क शान्ति सम्झौता पूरा नगरेकोमा रुस पनि रिसाएको छ । मुख्य भूमिबाहेक अन्य क्षेत्रमा निर्वाचनको स्वतन्त्र अनुगमनका लागि अहिलेसम्म कुनै सहमति हुन सकेको छैन । रुसले यो सबै लामो द्वन्द्वको हिस्सा भएको आरोप अस्वीकार गर्दै आएको छ ।
६) के रुसको सैन्य कारबाही रोक्न सकिन्छ ?
रुसी राष्ट्रपति पुटिनले धेरै पटक जो बाइडेनसँग अन्य उच्चस्तरीय वार्ता जारी राख्नु पर्ने बताएका छन् । यद्यपि, रूसी अधिकारीहरूले चेतावनी दिएका छन् कि तिनीहरूका मुख्य मागहरू अस्वीकार गर्दा गम्भीर परिणामहरू हुनेछन् ।
अब प्रश्न उठ्छ, रूस कति टाढा जान्छ ? अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले युक्रेनमाथि ‘पूर्ण आक्रमण’ गरे रुसका लागि नराम्रो परिणाम हुने चेतावनी दिएका छन् । तर, बिडेन आफैले रुसको "सानो हस्तक्षेप" मा भने कि यसले "यसलाई कसरी व्यवहार गर्ने भन्नेमा पश्चिमी देशहरू बीच असहमति" निम्त्याउन सक्छ । ह्वाइट हाउसले रूस र युक्रेन बीचको सीमामा कुनै पनि कारबाहीलाई आक्रमण मानिने, तर रसियासँग साइबर आक्रमण र अर्धसैनिक कारबाही जस्ता अन्य उपायहरू पनि छन् भनेर उल्लेख गरेको छ ।
अमेरिकी रक्षा मन्त्रालयले रुसले युक्रेनको पूर्वी सिमानामा लडिरहेका आफ्ना समर्थक विद्रोही विद्रोहीमाथि आक्रमण गरेको आरोप लगाएको छ, ताकि उसले आफ्नो बहाना प्रयोग गरेर युक्रेनमा आक्रमण गर्न सकून् । तर, रुसले यस्ता आरोप अस्वीकार गर्दै आएको छ । रुसले विद्रोही नियन्त्रित क्षेत्रमा ५ लाख राहदानीहरू वितरण गरेको आरोप पनि लगाइएको छ, ताकि यदि आफ्नो मनसाय पूरा भएन भने आफ्ना नागरिकहरूको सुरक्षाको आडमा कुनै पनि कार्यलाई जायज ठहराउन सक्छ ।
यदि रूसको एकमात्र लक्ष्य नाटोलाई आफ्नो छिमेकीबाट बाहिर निकाल्न बाध्य पार्नु हो भने, यो सफल हुने सम्भावना छैन । नाटोले भविष्यमा हात बाँध्ने कुनै पनि प्रयासलाई अस्वीकार गरेको छ । अर्कोतर्फ युक्रेनले नाटोमा सामेल हुनको लागि स्पष्ट समयसीमा खोजिरहेको छ र नाटोले पनि रुसलाई यस प्रक्रियामा हस्तक्षेप गर्ने कुनै भिटो वा अधिकार नभएको बताएको छ ।
स्वीडेन र फिनल्याण्ड, जो नाटोका सदस्य छैनन्, उनीहरुको नाटोसँगको सम्बन्धलाई गहिरो बनाउन रुसले गरेको प्रयासलाई अस्वीकार गरेका छन् ।
६) पश्चिमी देशहरूले युक्रेनलाई कत्तिको समर्थन गर्नेछन् ?
अमेरिकाले युक्रेनलाई आफ्नो "सार्वभौमसत्ता" सुरक्षित गर्न सहयोग गर्न प्रतिबद्ध रहेको बताएको छ । उसले युक्रेनलाई हतियारको रुपमा सैन्य सहयोग पनि गरिरहेको छ । तनाव कम गर्ने पश्चिमी देशहरूको मुख्य हतियार हतियार र सल्लाहकारको रूपमा 'प्रतिबन्ध' र 'सैन्य सहायता' हो । अमेरिकी राष्ट्रपति बाइडेनले रुसलाई युक्रेनमा आक्रमण गरेमा कहिल्यै नदेखेको न सुनेको प्रतिबन्धको सामना गर्नुपर्ने चेतावनी दिएका छन् । तर यस्तो प्रतिबन्ध के हुन सक्छ ?
रुसको लागि सबैभन्दा ठूलो आर्थिक प्रहार रुसको बैंकिङ प्रणालीलाई अन्तर्राष्ट्रिय स्विफ्ट भुक्तानी प्रणालीबाट काट्नु पर्ने हुन सक्छ । यो अन्तिम उपाय हुन सक्छ, तर लाटभियाले यसो गर्दा रुसलाई कडा सन्देश जाने बताएको छ ।
रूससँग पनि गर्न सकिने अर्को कठोरता भनेको जर्मनीमा रुसको नर्ड स्ट्रिम २ ग्यास पाइपलाइनको कामलाई रोक्नु हो । जर्मनीले यसलाई अनुमोदन गर्न विचार गरिरहेको छ । जर्मनीका विदेशमन्त्री एनालेना बेर्बोकले रुसले कुनै सैन्य कारबाही गरेमा यो पाइपलाइनको काम सुरु नगर्ने स्पष्ट पारेकी छिन् । रुसी प्रत्यक्ष लगानी कोष वा रुबललाई विदेशी मुद्रामा रूपान्तरण गर्ने बैंकहरूलाई प्रतिबन्ध लगाउने कदमहरू पनि अपनाउन सकिन्छ ।
७) के पश्चिमी सेनाहरू मिलेर काम गर्नेछन् ?
अमेरिकाले आफ्ना सहयोगीहरूसँग मिलेर काम गर्न प्रतिबद्ध रहेको बताएको छ तर अमेरिका र युरोपेली देशहरूबीच मतभेद रहेको छ । रुसले अमेरिकासँग एक्लै मिलेर आफ्नो भविष्यको निर्णय गर्न नसक्ने युरोपेली नेताहरूले जोड दिएका छन् । फ्रान्सले युरोपेली शक्तिहरूले नाटोसँग मिलेर रुससँग वार्ता गर्नुपर्छ भन्ने प्रस्ताव राखेको छ। युक्रेनका राष्ट्रपतिले यस संकटको समाधान खोज्न अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन बोलाउन चाहन्छन्, जसमा रुससँगै फ्रान्स र जर्मनी पनि सहभागी हुनेछन् ।
यी चार देशका नेताहरू नियमित रूपमा भेट्दै आएका छन्, जसलाई नर्मन्डी क्वाट्रेट वा 'नर्मन्डी क्वार्टेट' भनिन्छ । तर पुटिनले युक्रेनमा कुनै पनि सम्झौता नेटोसँग सम्बन्धित आफ्ना मागहरू स्वीकार गरे मात्रै हुने माग गरिरहेका छन् ।
(बिबिसी हिन्दीबाट)
