- २०८१ कार्तिक १६ शुक्रबार
काठमाडौँ । यदि तपाईंलाई सानै उमेरमा बच्चाको हातमा स्मार्टफोन वा ट्याब्लेट दिएमा उसको ज्ञानमा वृद्धि हुन्छ वा डिजिटल संसारको बारेमा बुझाइ बढ्छ भन्ने लाग्छ भने, तपाईंले गलत सोच्दै हुनुहुन्छ । यो कुरा अमेरिकी गैरसरकारी संस्था ‘सेपियन ल्याब्स’ को एक अध्ययनले देखाएको हो ।
सन् २०१६ देखि यो संस्थाले जनसरोकारका विषयमा विभिन्न अध्ययन गर्दै आएको छ ।
कोरोनाको अवधिमा बालबालिकाको पढाइ अनलाइनबाट सुरु हुँदा बालबालिकाले मोबाइलमा कति स्क्रिन टाइम राख्नुपर्छ भन्ने बहस चल्यो ? यसका फाइदा र बेफाइदामा छलफल सुरु भयो । योसँगै सामाजिक सञ्जालमा पनि भिडियोको बाढी आयो ।
अध्ययनको निष्कर्ष
सेपियन ल्याब्सको भर्खरै सार्बजनिक गरेको अध्ययन प्रतिवेदनका अनुसार जब बालबालिकालाई सानै उमेरमा स्मार्टफोन दिइन्छ, यौवनमा पुगेपछि उनीहरुको दिमागले उल्टो असर देखाउन थाल्छ । यो अध्ययन प्रतिवेदन ४० देशका २ लाख ७६ हजार ९६९ युवासँग कुराकानी गरेर तयार पारिएको सेपियन ल्याब्सले बताएको छ । र यो सर्वेक्षण यसै वर्षको जनवरीदेखि अप्रिल महिनामा गरिएको हो ।
६ वर्षको उमेरमा स्मार्टफोन दिएका ७४ प्रतिशत महिलामा युवावस्थामा मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या देखिएको यो प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । यी महिलाहरूको मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी मूल्याङ्कन (एमसीक्यू) मा यसको स्तर कम देखिएको थियो ।
त्यस्तै १० वर्षको उमेरमा स्मार्टफोन दिइएका केटीहरूमध्ये ६१ प्रतिशतले एमसीक्यूमा कम वा कमजोर अंक पाएका छन् । त्यसैगरी १५ वर्षका केटीहरूको ६१ प्रतिशतको अवस्था यस्तै देखिएको थियो । अर्कोतर्फ १८ वर्षका युवतीले स्मार्टफोन पाएको बेला यो अवस्था ४८ प्रतिशत मात्रै देखिएको छ ।
त्यसैगरी ६ वर्षका बालकहरूलाई स्मार्टफोन दिइँदा ४२ प्रतिशतले मात्र एमसीक्यू स्तरमा कमी आएको देखियो ।
यस रिपोर्टपछि यसको कुनै वैज्ञानिक आधार नभएको र पूर्ण रूपमा स्पष्ट नभएको भन्दै आलोचना समेत भएको छ । यसो हुनुको एउटा कारण केटाको तुलनामा केटीहरूमा किशोरावस्था पहिले नै आउँछ, जसमा मानसिक र शारीरिक परिवर्तनहरू पनि समावेश हुन सक्ने बताइएको छ ।
जब केटीहरू सानै उमेरमा एक्सपोज हुन्छन्, तिनीहरू यस चरणमा पुग्दा केटाहरू भन्दा बढी प्रभावित हुन्छन् भन्ने आधारमा यसको विश्लेषण गरिएको छ ।
यस अनुसन्धानमा यो पनि भनिएको छ कि सानै उमेरमा स्मार्टफोन दिएका बालबालिकामा आत्महत्या गर्ने सोच, अरुप्रतिको क्रोध, वास्तविकताबाट टाढा रहनु र भ्रम हुने जस्ता लक्षण देखिन सक्ने पाइएको छ ।
आजकल अभिभावकहरूले सानै उमेरमा बच्चाहरूको हातमा प्यासिफायर (यसलाई निप्पल, खोल र ह्यान्डल हुने प्यासिफायर भनिन्छ ) फोन दिने गरेको विज्ञहरू बताउँछन् ।
मनोवैज्ञानिकहरूका अनुसार हजारौं चीजहरू सिग्नलहरू मार्फत हाम्रो मस्तिष्कमा पुग्छन् ।
जब कसैले स्मार्टफोन प्रयोग गर्छ, उसले भिडियो र अडियो पाइरहेको हुन्छ, त्यसैगरी केही यस्ता कुराहरू पनि दिमागमा प्रवेश गरिरहेका हुन्छन्, जसले उसमा उत्साह र जिज्ञासा पैदा गर्छ । र यो चुम्बक जस्तै काम गर्दछ । त्यसोभए यस्तो अवस्थामा तपाई सोच्नुहुन्छ कि बच्चालाई यस्तो एक्सपोजर हुँदा के हुन्छ ?
कोरोनाको समयमा पनि बालबालिकामा स्क्रिन टाइम बढेर मात्रै घरमा थुनिएर रिस उठ्ने र चिन्ता र डिप्रेसनको सिकार हुने गरेको हामीले देखेका थियौं ।
साना बच्चाहरूमा मस्तिष्कको विकास भइसकेको छ । उसलाई थाहा छैन उसले देखेको कुरा उसको लागि राम्रो हो कि नराम्रो हो । दोस्रो, यदि उसलाई कार्टुन हेरे पछि राम्रो लाग्छ भने, मस्तिष्कले एक रसायन - डोपामाइन निस्कन्छ जसले उसलाई खुसी बनाउँछ ।
डिजिटल एक्सपोजरले बालबालिकालाई एक किसिमले यसको लत बनाएको छ । त्यसको असर पनि यस्तो हुन्छ कि जब ऊ पढ्दै, खेल्दै, साथीभाइसँग घुलमिल हुन्छ, तब उसले ती कुराहरू बिर्सन्छ र स्मार्टफोनमा मात्रै तल्लीन रहन्छ, जसले उसलाई डोपामाइन दिन्छ । यसरी ऊ कृत्रिम संसारमा बाँचिरहेको छ । यस्तो अवस्थामा उनीहरु डर, भ्रम,
चिन्ता जस्ता मनस्थितिमा फसेका हुन्छन् र यसले उनीहरुलाई लामो समयसम्म असर गर्छ । अर्कोतर्फ, जसको विकास सामाजिक परिवेशमा रहँदा नै हुने बालबालिकाले त्यो पूरा गर्दैनन् र यसले भविष्यमा नराम्रो असर पार्छ ।
के गर्ने ?
प्रविधिका दुईवटा पक्ष हुने विज्ञहरू बताउँछन् । जबकि यो जानकारी को एक महान स्रोत बन्न सक्छ, यसको साइड इफेक्ट पनि छ । यस्तो अवस्थामा यसलाई सन्तुलित ढंगले प्रयोग गर्नु धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ, जसलाई मानिसहरूले अक्सर बिर्सन्छन् ।
- साना बच्चाहरूलाई स्मार्टफोनबाट टाढा राख्ने ।
- बच्चालाई स्मार्टफोन वा ट्याब्लेट कहिले दिने भन्ने निर्णय गर्नुहोस् ।
- यदि बच्चाले अर्को साथीसँग स्मार्टफोन भएकोमा झगडा गर्छ भने, उनीसँग कुरा गर्नुहोस् र बुझाउनुहोस् ।
- यदि बालबालिका आफ्ना साथीभाइसँग सम्पर्कमा रहनुपर्ने हो भने घरमा ल्यान्डलाइन स्थापना गर्नुहोस् वा त्यस्तो मोबाइल फोन मात्र दिनुहोस् ताकि कुराकानी र सन्देश मात्र गर्न सकिन्छ ।
- यदि बच्चाको पढाइको लागि मोबाइल आवश्यक छ भने, त्यसपछि स्क्रिन समय नियन्त्रण गर्नुहोस् ।
- विद्यालयहरूमा असाइनमेन्टहरू अनलाइन दिइन्छ, त्यसैले प्रिन्टर किन्नुहोस् किनभने यो बच्चालाई हुने नोक्सानभन्दा तपाईंको लागि सस्तो हुनेछ ।
यो प्रतिवेदनमा निष्कर्षमा बालबालिकाले जति लामो समयसम्म स्मार्टफोन पाउँछन्, उनीहरुको मानसिक स्वास्थ्यमा त्यति नै असर पर्ने कुरा स्पष्टसंग उल्लेख गरिएको छ ।
(एजेन्सीहरुको सहयोगमा)
