मौलिकता हराएको तीज

काठमाडौँ । नेपाल पर्वै पर्वको देश हो भन्दा पनि फरक नपर्ला किनकि महिना/दुई महिनामा अझ कतिपय त १५ दिनको अन्तर पनि हुँदैन, एउटा पर्व मनाउन नभ्याउँदै अर्को पर्व आइहाल्छ । अनि नेपालीहरु वर्षको एक दिन त हो नि भनी भनी दर्जन बढी पर्व बडो उल्लासका साथ मनाउँछन् । भदौ महिना लागिसकेको छ र यही ८ गते पर्छ नेपाली महिलाहरुको उल्लासमय पर्व हरितालिका तीज ।     

नेपाली समाज आधुनिक बन्दै गर्दा नेपालीहरुले मनाउने र मान्दै आएका विभिन्न रीतिरिवाज, चाडपर्वहरुबारे बहस हुनथालेका छन्, यो खुसीकै कुरा हो । यही सन्दर्भमा वर्षेनी यही बखत आउने तीजलाई लिएर धेरैले मुख फोर्ने गरेका छन् । विशेषतः तीजको मौलिकता परम्परागत र युगीन समयसँग जोडिए पनि अहिले भने यसलाई साझा पर्वको रुपमा जोड्न थालिएको छ । तीज आउनु केही दिनमात्र बाँकी रहँदा विभिन्न संघ-संस्थाले आयोजना गर्ने ‘दर खाने कार्यक्रम’लाई यसको उदाहरणको रुपमा लिन सकिन्छ । त्यसो त पानी पनि नखाई व्रत बस्ने नवपुस्ताका युवतीहरुको तीजप्रतिको लगाव र चासोका रुपमा पनि लिनसकिन्छ ।

ज्योति मगर र सुरेश रानाको तीज गीत :

अझ रोचक कुरा त तीज आएको संकेत एफएम रेडियो र टिभीहरुमा बज्ने गीतहरुले अघिल्लो हप्ता-दश दिनदेखि नै दिनथाल्छन् ।  खास गरी तीज नेपाली हिन्दू महिलाहरुको ‘महान् चाड’बाट अब विस्तारै दोहोरी गाउने, सामाजिक विकृति÷विसंगतिविरुद्ध गीतका माध्यमद्वारा विद्रोहको आह्वान गर्ने, मीठो खाने, पति–पत्नीबीचको सम्बन्ध थप मजबुत बनाउने र प्रेमभाव व्यक्त गर्नेतिर अघि बढ्दै जाँदा तीज मनाउने शैलीलाई लिएर विरोधका स्वरहरु पनि नुसनिएको होइन ।

अनावश्यक तडकभडक, धनदौलतको प्रदर्शन, छाडा गीतहरुको गायन, घरपरिवारका सदस्यका आन्तरिक कुराहरु गीतमा समावेश गरिदिने, एक÷दुई दिन मनाउने पर्वलाई १५ दिनअगावैदेखि दर खानथाल्ने, ‘रुढीवाद’लाई प्रश्रय दिने, पौराणिक महत्वलाई कुल्चेर आधुनिकताको नाममा देखावटी संस्कृतिलाई मलजल गर्नथालेको जस्ता कुराहरु समेत समाजमा सुनिनथालेको छ । यसले एक किसिमको बहसको ढोका खोलिदिएको छ ।

धेरैजसो नारीहरु तीज पर्व भएकोले यसलाई मनाउनपर्ने धारणा राख्छन् । उनीहरुका अनुसार तीज नारीका पीरव्यथा पोख्ने एउटा माध्यम पनि हो । विवाह गरेर गएकी चेली माइती घर आउने आफ्ना पीर व्यथा पोख्ने तथा मिठो मसिनो खाने चाडका रुपमा उनीहरुले तीजलाई लिएका छन् ।

गायिका कोमल ओली र पशुपति शर्माको नयाँ तीज गीत :

तीज हाम्रो महान् पर्व : घिमिरे
तर कतिपयले भने हिजोआज तीज मान्ने चलन संस्कृतिको बचाउ गर्नेभन्दा पनि विकृतिको पृष्ठपोषण गर्ने पर्वको रुपमा विकास भएको धारणा राख्छन् । राष्ट्रिय महिला आयोगकी प्रमुख भगवती घिमिरे तीजलाई नेपाली महिलाहरुको महान् पर्वका रुपमा मान्नुपर्ने बताउँछिन् । ‘कोही कोहीले संस्कृति जोगाउनेभन्दा पनि विकृति ल्याउने किसिमका गीत तथा खाने÷लाउने परम्परा कायम गरेका छन्’, उनी भन्छिन्, ‘तर सबै यस्तै मौलिकताविपरीत छन् भन्न मिल्दैन ।’ यद्यपि तीजको नाममा विकृति पनि सँगसँगै भित्रिएको भने उनलाई पनि लाग्छ ।

‘तीज गीतमा मौलिकता हराउनथाल्यो’
त्यस्तै समाजसेवी विनीता अर्याल अहिले तीजमा धेरै खर्च गर्ने गरेको भए पनि तीजका नाममा खर्च मात्र नगरेर समाजसेवा गर्ने दिदीबहिनीहरु पनि भएको  उल्लेख गर्छिन् । घिमिरेजस्तै उनलाई पनि तीज गीतमा भने मौलिकता हराउन थालेको प्रतीत हुनथालेको छ । उनी भन्छिन्, ‘संस्कृति सम्वद्र्धन हुने खालका तीज गीत गाउनुपर्छ ।’ त्यस्तै व्यवसायी आभानी सिंह नयाँ तीज गीतमा मौलिकता हराएकाले पुराना तीज गीत मात्र सुन्ने गरेको बताउँछिन् ।

अग्रज लोक तथा दोहोरी गायक राम प्रसाद खनालले गाएको मौलिक तीज गीत :

खाने र लाउनेमा विकृति !
नेपाली नारीहरुले गाउने तीज गीत तथा आफ्ना पीर व्यथाहरु पोख्ने प्रचलन अहिले तीजमा हराउँदै गएकोले पनि पछिल्लो समय तीजमा विकृति भित्रिएको ठान्न थालिएको छ । त्यस्तै एक महिनादेखि नै दर खाने तथा रमाइलो गर्ने प्रचलनले तीजमा हर्षाेल्लास थप्नुको साटो तीजको मौलिकतामा आँच पु¥याएको छ ।  महङ्गा लुगा तथा गहरगहनाले झकिझकाउ भएर भोजभतेर गर्ने, तडकभडक गर्ने, छाडा शब्दहरुयुक्त गायनमा रमाउने आदि कुराहरुले गर्दा तीज मनाउने शैली धेरै नै अगाडि बढेको र मौलिकता बिर्सिनथालेको हो कि भन्ने शंका गरिनथालेको हो ।

गीत सुन्दै लाजमर्दो !
नारीहरुले आफ्ना पीरव्यथा समेटेर गाइने गीत हिजोआज मनाइने तीजको समयमा सुनिनथालेको धेरैले टिप्पणी गर्नथालेका छन् । त्यसको सट्टा छाडा तथा विकृतियुक्त गीतले स्थान पाएको उनीहरुको दाबी छ । उनीहरुको त्यस्तो दाबीलाई बलियो बनाउन भर्खरै आएको नयाँ तीज गीत शंखर चालिसेको ‘कट्टुमा बुट्टा’ भन्ने गीतलाई लिन सकिने खालको छ । यो गीतमा न कुनै पिर, न कुनै व्यथा समेटिएको छ । छोटा र समाज तथा परिवारले सँगै बसेर सुन्न र हेर्न नसकिने यस्ता गीतहरुले नै तीजको महत्व घटाउने उनीहरुको दाबी छ ।

अग्रज लोक तथा दोहोरी गायक राम प्रसाद खनालले यसै बर्ष गाएको नयाँ मौलिक तीज गीत :