- २०८२ जेठ ५ सोमबार
काठमाडौँ । फेब्रुअरीमा अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प र युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्की बीचको चर्को बहसको दुई महिना पछि खनिज सम्झौता सम्पन्न भएको छ । अमेरिकाले रुस विरुद्धको युद्धमा युक्रेनलाई अहिलेसम्म ३५० अर्ब डलर सहयोग गरेको दाबी गरिएको छ । बदलामा, अमेरिकाले अब युक्रेनबाट दुर्लभ खनिजमा पहुँच बनाउन सफल भएको छ ।
जेलेन्स्कीले फेब्रुअरीको अन्त्यमा खनिज सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न अमेरिका भ्रमण गरेका थिए । यद्यपि, ह्वाइट हाउसमा युद्धविरामको बारेमा दुई जनाबीच चर्को बहस भएको थियो । यसपछि जेलेन्स्की सम्झौतामा हस्ताक्षर नगरी अमेरिकाबाट फर्किएका थिए ।
अब यो सम्झौता पूरा भएसँगै अमेरिकाले युक्रेनबाट दुर्लभ खनिज पदार्थ पाउनेछ । युक्रेनमा १०० भन्दा बढी दुर्लभ खनिजहरूको भण्डार छ । यी मध्ये २० वटा यस्ता भण्डारहरू छन्, जसलाई अमेरिकी भूगर्भ सर्वेक्षणले अमेरिकाको आर्थिक वृद्धि र सुरक्षाको लागि अत्यन्त महत्त्वपूर्ण बताएको छ ।
युक्रेनमा पाइने केही प्रमुख खनिज
टाइटेनियम
यो चाँदी जस्तो देखिने पदार्थ भूमिगत चट्टानका टुक्राहरूको रूपमा पाइन्छ । टाइटेनियम फलामभन्दा ५० प्रतिशत हल्का र स्टीलभन्दा ५६ प्रतिशत हल्का हुन्छ, तर दुवै धातुभन्दा धेरै गुणा बलियो हुन्छ । टाइटेनियम पग्लन २ हजार डिग्री सेल्सियस तापक्रम चाहिन्छ । यसको अर्थ यसले बढी गर्मी सहन सक्छ । त्यसैले यो हवाईजहाजदेखि पावर स्टेशनसम्म सबै कुरामा प्रयोग गरिन्छ । रुस-युक्रेन युद्ध सुरु हुनुभन्दा अघि, युक्रेनले विश्वव्यापी टाइटेनियम उत्पादनको ७ प्रतिशत ओगटेको थियो ।
लिथियम
ज्वालामुखी चट्टान र मुहानहरूमा पाइने लिथियम हल्का सेतो रंगको हुन्छ । यो संसारको सबैभन्दा हलुका धातु हो । लिथियमलाई खुला हावामा राखिँदैन किनभने यो अक्सिजनको सम्पर्कमा आगो लाग्ने बित्तिकै लाग्छ । यस कारणले गर्दा लिथियमलाई तेलमा डुबाएर राखिन्छ । लिथियम धेरै नरम हुने भएकाले यसलाई चक्कुले पनि काट्न सकिन्छ । यो ब्याट्री बनाउन प्रयोग गरिन्छ । युक्रेनसँग युरोपको कुल लिथियम भण्डारको ३३ प्रतिशत रहेको विश्वास गरिन्छ ।
युरेनियम
यो एक रेडियोधर्मी धातु हो, जुन चट्टान र मुहानहरूमा पाइन्छ । युरेनियमलाई संसारको सबैभन्दा खतरनाक धातु पनि भनिन्छ किनभने यो परमाणु बम बनाउन प्रयोग गरिन्छ । विश्वको कुल युरेनियमको २ प्रतिशत युक्रेनमा पाइन्छ ।
दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरू
यो १७ खनिजहरूको समूह हो, जुन उपभोक्ता इलेक्ट्रोनिक्सदेखि सैन्य उपकरणहरूसम्म सबै कुरामा प्रयोग गरिन्छ । यसमा सेरियम, डिस्प्रोसियम, एर्बियम, युरोपियम, ग्याडोलिनियम, होल्मियम, ल्यान्थेनम, लुटेटियम, नियोडियम, प्रासियोडियम, प्रोमेथियम, समेरियम, स्क्यान्डियम, टेर्बियम, थुलियम, यटरबियम, र इड्रियम समावेश छ ।
अमेरिकाले दुर्लभ खनिजबाट अर्बौं डलर कसरी कमाउनेछ ?
अमेरिकाले युक्रेनको दुर्लभ खनिज पदार्थको ५० प्रतिशत आफुले लिने प्रस्ताव गरेको छ । यसमा ग्रेफाइट, युरेनियम, टाइटेनियम, लिथियम लगायत धेरै बहुमूल्य र दुर्लभ खनिजहरू समावेश छन् । तिनीहरू टेस्ला कारदेखि स्पेसएक्स रकेट, हावित्जर बन्दुकदेखि मोबाइल चिप्ससम्म सबै कुरामा प्रयोग गरिन्छ ।
ट्रम्पको ध्यान युक्रेनको दुर्लभ खनिजहरूमा रहेको थियो किनकि उनी अमेरिकी सुरक्षा र उद्योगलाई बढावा दिन चाहन्छन् । ट्रम्प यी खनिजहरूको सहयोगमा चीनलाई कडा प्रतिस्पर्धा दिन चाहन्छन् ।
अर्कोतर्फ युक्रेनका धेरै खनिजहरू रूसले कब्जा गरेको क्षेत्रमा छन् । युक्रेनमा दुर्लभ पृथ्वीका धेरै महत्त्वपूर्ण भण्डारहरू छन् । यद्यपि, युद्ध पछि, यी धेरै क्षेत्रहरू रूसले कब्जा गरेको छ । युक्रेनका लुहान्स्क, डोनेट्स्क, जापोरिजिया र खेरसन हाल रूसको कब्जामा छन् । यी प्रान्तहरूमा युक्रेनको कुल खनिज भण्डारको ५३ प्रतिशत छ, जसको मूल्य करिब ८ ट्रिलियन डलर रहेको छ । सेप्टेम्बर २०२२ देखि यो पुटिनको कब्जामा छ । फेब्रुअरी २५ मा, रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले दुर्लभ खनिजहरूको लागि संयुक्त राज्य अमेरिकासँग सम्झौता गर्ने इच्छा व्यक्त गरेका थिए ।
विश्वको दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूको आपूर्तिमा चीनको प्रभुत्व छ । विगत केही दशकहरूमा, चीन दुर्लभ खनिजहरूको खानी र प्रशोधनको हिसाबले सबैभन्दा ठूलो देश बनेको छ । खानी प्रविधि प्रतिवेदनका अनुसार, चीनले विश्वको दुर्लभ खनिजहरूको ६० प्रतिशत देखि ७० प्रतिशत उत्पादन गर्छ, जबकि ९० प्रतिशत दुर्लभ खनिजहरू चीनमा प्रशोधन गरिन्छ ।
२०२३ को अमेरिकी भूगर्भीय सर्वेक्षण प्रतिवेदन अनुसार २०१८ देखि २०२१ सम्म अमेरिकाले चीनबाट ७४ प्रतिशत दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरू आयात गर्यो । यसबाहेक, ५३ प्रतिशत ग्यालियम र ३३ प्रतिशत ग्रेफाइट सहित ९ अन्य खनिजहरू पनि आयात गरिएको थियो ।
ट्रम्प दुर्लभ खनिजहरूको आपूर्तिमा अमेरिकाको हिस्सा बढाउन चाहन्छन् । हाल अमेरिका यी खनिजहरूको लागि चीनमा निर्भर छ । अमेरिकालाई फेरि महान बनाउने कुरा गर्ने ट्रम्पका लागि यो चिन्ताको विषय हो । यसले आर्थिक र सैन्य मोर्चामा अमेरिकाको दाउ कमजोर बनाउन सक्छ ।
