- २०८२ बैशाख ५ शुक्रबार
के तपाईं ३ दिनमा ४.५ किलो तौल घटाउन चाहनुहुन्छ ? एक गिलास चिसो पानी लिनुहोस्, त्यसमा एक चम्चा कफी थप्नुहोस् । अलिकति जैतुनको तेल र एक चम्चा काटेको प्याज थप्नुहोस् । बिहान सबेरै पिउनुहोस् र रिलमा आउने सबै कुरामा विश्वास नगर्नुहोस् । यो सल्लाह दिइएको भिडियोलाई सामाजिक सञ्जालमा १५ हजारभन्दा बढीले लाइक गरेका छन् । कतिपय मानिसहरूले यो सही हो भन्न सक्छन् । धेरैले यो भिडियोको प्रशंसा पनि गरे । तर कतिपयले यसमा गम्भीर प्रश्न पनि उठाएका छन् । सामाजिक सञ्जालको दुनियाँमा स्वागत छ । जहाँ मानिसहरू बिहान पानीमा प्याज मिसाएर आफ्नो बोसो घटाउन चाहन्छन् ।
कस्ता खानेकुराले बोसो घटाउछ ?
टिकटकमा मात्र, बोसो घटाउने खानेकुराहरूको बारेमा ३ करोडभन्दा बढी पोस्टहरू छन् । साथै, पेटको बोसो घटाउने विषय अझ लोकप्रिय छ र यसमा लगभग सात करोड भिडियोहरू उपलब्ध छन् । २०२३ मा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार, अनलाइन प्लेटफर्महरू बोसो घटाउनेसँग सम्बन्धित सामग्रीले भरिएका छन् र यस्ता सामग्री अरबौं पटक हेरिएको छ ।
तर विज्ञहरुको विचार भने सामाजिक सञ्जालमाउ प्लाब्ध जानकारी भन्दा उल्टो छ । ब्रिटिश डाइटेटिक एसोसिएसनकी प्रवक्ता आइस्लिङ पिगोटले 'बोसो घटाउने' शब्द समस्याग्रस्त मात्र होइन, यसको कुनै अर्थ पनि छैन ।
जब सामाजिक सञ्जालमा सामग्री सिर्जनाकर्ताहरूले कुनै निश्चित प्रकारको खाना खाँदा बोसो घटाउन मद्दत गर्छ भनी दाबी गर्छन्, यो वास्तवमा बोसो घटाउन अतिरिक्त क्यालोरी थप्नु जस्तै हो । यी सबै कुरालाई एकछिन छोड्दा, सामाजिक सञ्जाल भिडियो र छलफलहरूले भरिएको छ जहाँ मानिसहरूले त्यस्ता खानेकुराहरू खाने बारेमा कुरा गर्छन् जसले उनीहरूलाई बोसो घटाउन मद्दत गरेको छ ।
कुन दाबीहरू गलत छन् ?
'फ्याट बर्निङ कफी' नामक रेसिपीमा बेसार, रातो खुर्सानी र अदुवाको धुलो मिसाउने सुझाव दिइएको थियो । यो भिडियो लगभग २० लाख पटक हेरिएको छ र कमेन्ट बक्समा धेरै मानिसहरूले यसलाई प्रयास गर्ने बारेमा कुरा गरेका छन् । तर प्रश्न यो छ, के यो प्रयास गर्न लायक छ ?
यदि तपाईंले विभिन्न सामग्रीहरू हेर्नुभयो भने, त्यहाँ अध्ययनहरू छन् जसले देखाउँछन् कि तिनीहरूले थर्मोजेनेसिस (शरीरको ताप उत्पादन) वा क्यालोरीहरू जलाउने क्षमतालाई असर गर्छन् ।
२००९ मा मुसामा गरिएको एक अध्ययनले मसला, विशेष गरी खुर्सानी, तोरी र दालचिनीले तौल घटाउनमा केही सकारात्मक प्रभाव पार्ने पत्ता लगाएको थियो । तर यहाँ प्रश्न यो छ, बिहानको कफीमा मसला थप्दा बोसो घट्छ ? तर यो सत्य होइन । यसले काम नगर्ने पिगोटको दाबि छ । यसले तपाईंको कुल क्यालोरी बर्न एक वा दुई क्यालोरीले बढाउन सक्छ, तर यसले तपाईंलाई तौल घटाउन मद्दत गर्दैन ।
क्याफिन के को लागि प्रयोग गरिन्छ ?
क्याफिनको बारेमा छलफललाई महत्त्वपूर्ण मानिएको छ । यसलाई बोसो जलाउने तत्वको रूपमा प्रचार गरिन्छ । २००५ मा प्रकाशित एक अध्ययनले क्याफिनले मुसाको शरीरको बोसो घटाएको देखाएको थियो । यद्यपि, क्याफिनले मानव शरीरमा बोसो घटाउँछ भन्ने कुनै प्रमाण छैन । क्याफिनले जिममा कसरत गर्दा तपाईंको प्रदर्शनमा सुधार ल्याउँछ । यसको अर्थ यदि तपाईंले क्याफिन पिएपछि कसरत गर्नुभयो भने, तपाईंले बढी ऊर्जा जलाउन र बढी मांसपेशीहरू निर्माण गर्न सम्भव छ । यसले तपाईंको शरीरमा जम्मा भएको बोसो घटाउन सक्छ । यसको अर्थ क्याफिन प्रदर्शनसँग जोडिएको छ, तर यसले मात्र शरीरको बोसो घटाउन मद्दत गर्न सक्दैन ।
सामाजिक सञ्जालमा क्याफिनसँग सम्बन्धित धेरै दाबीहरू छन् । सुझाव अनुसार, दिनमा पाँच कप ग्रिन टी पिउनुपर्छ ।
इन्स्टाग्राममा एक प्रयोगकर्ताले यसले बोसो जलाउने दाबी गरे । उनले यसको श्रेय ओजेम्पिक प्रकृतिलाई दिए र यसले GLP-1 उत्पादन गर्ने दाबी गरे । यो मधुमेहको औषधिको एक लोकप्रिय ब्रान्डमा पाइन्छ र तौल घटाउनको लागि लोकप्रिय भएको छ । २०१५ मा मुसाहरूमा गरिएको एक अध्ययनले कफी पोलिफेनोलले खाना खाएपछि ग्लुकागनको उत्सर्जन बढाएको पत्ता लगाएको थियो । यो एक हर्मोन हो जसले भोक नियन्त्रण र इन्सुलिन रिलिजमा भूमिका खेल्छ । तर यो मानिसको हकमा प्रमाणित भएको छैन ।
धेरै क्याफिन सेवनले के हानि गर्छ ?
यो सबै सामाजिक सञ्जालका सिर्जनाकर्ताहरूले विश्वसनीय देखिन र मानिसहरूको ध्यान खिच्न विज्ञानको भाषा प्रयोग गर्ने प्रयास गरेको उदाहरण मात्र हो । हामीमा चलाख देखिने वा ठूला शब्दहरू प्रयोग गर्ने मानिसहरूलाई विश्वास गर्ने मानवीय प्रवृत्ति छ । मानिसहरूले ती कुराहरू वा सरकारी तथ्याङ्कहरू पालना गर्नुपर्छ जसले तौल घटेको प्रमाण दिन्छ ।
समस्या यो होइन कि आधिकारिक सल्लाहले काम गर्दैन, तर हामीलाई त्यसलाई पालना गर्न संघर्ष गर्नु पर्छ । बरु, हामी सजिलो समाधान वा चमत्कार खोज्छौं । त्यसैले जब कोही समाधान लिएर आउँछ, हामी त्यसलाई विश्वास गर्छौं र सोच्छौं कि यो हाम्रो समस्याको समाधान हो ।
यो तपाईंले खोजिरहनुभएको उत्तरको अंश मात्र हुन सक्छ । कसैलाई जिम जानुअघि एक कप कफी पिउँदा प्रदर्शनमा मद्दत मिल्छ भन्ने लाग्न सक्छ । तर यसको मतलब यो होइन कि दिनमा पाँच कप कफी पिउँदा उनीहरू पातलो हुन्छन् ।
२०२० मा गरिएको एक अध्ययनले धेरै क्याफिन पिउनाले निद्रामा बाधा पुर्याउँछ र यो तौल बढ्नेसँग प्रत्यक्ष रूपमा सम्बन्धित छ भनी देखाएको छ ।
विज्ञानको पछि किन लाग्ने ?
सामाजिक सञ्जालमा कपमा बटर वा कागती हालेर पिउने सल्लाह पनि छ, तर यसले पनि मद्दत गर्दैन । सामाजिक सञ्जालमा, ब्लुबेरीलाई बोसो जलाउने उत्पादनको रूपमा पनि वर्णन गरिएको छ । यो भिटामिन सी र फाइबरको राम्रो स्रोत हो । तर यसले तिमीलाई पातलो बनाउँदैन । यो केवल ब्लुबेरी हो । एप्पल साइडर भिनेगर पनि बोसो जलाउने उत्पादनको रूपमा बेचिन्छ, तर यो पनि आफैंमा रहस्यमय छ ।
सिरकाले तौल घटाउन मद्दत गर्छ भन्ने विचार गलत हो । यो कम्तिमा १८०० को दशकदेखि नै प्रचलित छ । यद्यपि, केही अनुसन्धानले सुझाव दिन्छ कि यसले ग्लुकोज र तौल नियन्त्रणमा फाइदा पुर्याउन सक्छ । तर ठूलो स्तरको, उच्च-गुणस्तरको अनुसन्धानमा यस्तो कुनै पनि कुरा कहिल्यै प्रकट भएको छैन । यदि तपाईंले पर्याप्त फाइबर, प्रोटिन, फलफूल र तरकारीहरू खाइरहनुभएको छ भने, तपाईंलाई यसबाट फाइदा हुने सम्भावना बढी हुन्छ ।
जानकारी प्राप्त गर्ने सबैभन्दा राम्रो ठाउँ कहाँ छ ?
सामाजिक सञ्जालमा यस्ता भिडियोहरू लगभग ७० लाख पटक हेरिएका छन् जसमा पानीको बोतलमा चियाको बीउ मिसाएर पिउँदा तौल घटाउन मद्दत गर्छ भन्ने दाबी गरिएको छ । यस्ता भिडियोहरूमा विश्वास गर्नुको सट्टा, तपाईंले आवश्यक पर्ने जति फाइबर लिन सक्षम हुनुहुन्छ कि हुनुहुन्न भन्ने कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ।
सही खाना खाने र व्यायाम गर्ने कुनै छोटो बाटो हुन सक्दैन । तपाईंले खाएको ऊर्जा प्रयोग गरिरहनुभएको छ कि छैन भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण छ । यसले हाम्रो शरीरमा हुने परिवर्तनहरू निर्धारण गर्छ । तपाईंको बोसो जलाउने लक्ष्यहरू प्राप्त गर्नको लागि सही सामग्रीहरू भएको आहार आवश्यक छ । यसका लागि, उनी हरेक दिन कम्तिमा ३० ग्राम फाइबर लिनु पर्छ । उनी दिनभरि खाना खाँदा प्रोटिनयुक्त हुनुपर्छ र यसको साथसाथै फलफूल र तरकारीहरू पनि खानुपर्छ ।
सामाजिक सञ्जालमा भिडियो बनाउने मानिसहरूलाई थाहा हुन्छ, कुन भिडियोले बढी भ्यूज वा लाइक पाउछ, त्यसैले उनीहरूको दाबीमाथि प्रश्न उठाउनु महत्त्वपूर्ण छ ।
तपाईंलाई जानकारी सत्य लाग्न सक्छ। तपाईंलाई जानकारी बताउने व्यक्तिले पनि त्यसलाई यसरी व्याख्या गर्नेछ, तपाईंले त्यो सत्य पाउनुहुनेछ, तर सामाजिक सञ्जालबाट पाइने यस्ता जानकारी सत्यबाट टाढा नै भएको देखिएको छ ।
