- २०८२ बैशाख ५ शुक्रबार
काठमाडौँ । महिनावारी हरेक महिलाको लागि चुनौती हो । यदि कुनै महिला अन्तरिक्ष यात्रीलाई अन्तरिक्ष यात्राको क्रममा महिनावारी भयो भने के हुन्छ ? तिनीहरूले यसलाई कसरी सामना गर्छन् ?
सुनिता विलियम्स जस्तो महिला अचानक लामो समयसम्म अन्तरिक्षमा बस्नु पर्यो भने के हुन्छ ? सामान्यतया महिलाहरू यात्रा गर्दा यसबारे सतर्क हुन्छन् । सुनिता विलियम्स आठ दिनको मिसनको लागि अन्तरिक्षमा गइन् तर उनी त्यहाँ नौ महिनाभन्दा बढी समय बस्नु पर्यो । सुनिता विलियम्सलाई यो समस्या थियो कि थिएन भन्ने थाहा छैन किनभने यो उमेरमा पनि निर्भर गर्दछ । तर महिनावारी भएका महिलाहरूले महिनौंसम्म अन्तरिक्षमा बस्नु पर्यो भने के हुन्छ ? यस समयमा उनले कसरी यसको सामना गर्नेछिन् ?
'स्पेस गाइनोकोलोजिस्ट' डा. वर्षा जैनले बिबिसी हिन्दीसँग यसबारेमा जानकारी साझा गरेकी छन् । उनले अन्तरिक्षमा महिला स्वास्थ्यको अनुसन्धान गर्न नासासँग काम गरेकी छिन् ।
अन्तरिक्षमा महिनावारी भएमा के गर्ने ? महिला अन्तरिक्ष यात्रीहरूले महिनावारीको सामना कसरी गर्नेछन् ? नासाले पनि आफ्नो पहिलो महिला अन्तरिक्ष यात्री स्याली राइडलाई अन्तरिक्षमा पठाउँदा यस्तै प्रश्नहरूको सामना गर्नु परेको थियो ।
त्यतिबेला, अन्तरिक्ष यात्रीहरूले समस्या नबनेसम्म यसको बारे समाधान खोजिएको थिएन । तर स्याली राइडलाई अन्तरिक्षमा पठाउँदा इन्जिनियरहरूले यसको सम्पूर्ण योजना बनाउनुपर्यो । उनीहरूले एक महिलालाई कतिवटा स्यानिटरी नेपकिन चाहिन्छ भनेर अनुमान गर्नुपरेको थियो । त्यतिबेला हरेक हप्ता १०० देखि २०० सेनिटरी नेपकिन आवश्यक पर्ने अनुमान गरिएको थियो तर पछि थाहा भयो कि यति धेरै नैपकिनहरू आवश्यक नै थिएनन् ।
हाल, महिला अन्तरिक्ष यात्रीहरूले महिनावारी रोक्न गर्भनिरोधक चक्की प्रयोग गर्छन् । जबसम्म उनीहरू स्वस्थ छन्, तबसम्म उनीहरूलाई स्यानिटरी नेपकिन प्रयोग गर्न कुनै समस्या हुनु हुँदैन । त्यहाँ महिलाहरूले महिनावारी हुनबाट बच्न सकून् भनेर अनुसन्धान गरिरहेको डा. वर्षा बताउँछिन् ।
अन्तरिक्षमा जाने पहिलो महिला सोभियत संघकी भ्यालेन्टिना तेरेशकोभा थिइन् । उनले यो उपलब्धि सन् १९६३ मा हासिल गरेकी थिइन् । ठीक २० वर्षपछि, अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले आफ्नो पहिलो महिला अन्तरिक्ष यात्री स्याली राइडलाई अन्तरिक्षमा पठायो ।
अन्तरिक्षको वातावरणमा अनुकूलन हुनु पुरुष र महिलाको लागि लगभग समान हुन्छ । यद्यपि, केही भिन्नताहरू पनि छन् । महिलाहरू अन्तरिक्षमा जाँदा केही थकित वा सुस्त महसुस गर्छन् । तर मानिसहरू पृथ्वीमा फर्कँदा यो थकान महसुस गर्छन् ।
अन्तरिक्षबाट फर्केपछि, पुरुषहरूलाई हेर्न र सुन्ने समस्या हुन सक्छ, जबकि महिलाहरूलाई रक्तचापसँग सम्बन्धित समस्याहरू हुन सक्छन् । पुरुष र महिलाको समस्यामा यो भिन्नता हर्मोनको कारणले हो वा अन्य कुनै कारणले हो भन्ने कुरा अझै स्पष्ट भएको छैन ।
यी प्रश्नहरूको विस्तृत अध्ययनले अन्तरिक्षमा लामो समयसम्म बस्दा स्वास्थ्यमा कस्ता परिवर्तनहरू आउँछन् भन्ने कुरा पत्ता लगाउनेछ ।
अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा दुईवटा शौचालय छन् । यद्यपि, तिनीहरू पनि महिनावारी समस्याहरूलाई ध्यानमा राखेर डिजाइन गरिएका छैनन् । अन्तरिक्ष यात्रीहरूको पिसाब नष्ट हुँदैन । यिनीहरूलाई पुन: प्रयोग गरिन्छ र सफा पानीमा परिणत गरिन्छ । महिनावारीको रगतलाई ठोस मानिने भएकोले, अन्तरिक्ष स्टेशनको शौचालयले तरल पदार्थलाई यसबाट अलग गर्न सक्दैन । त्यसैले यसमा रहेको पानीलाई पुन: प्रयोग गर्न सकिँदैन । यस बाहेक, पानीको प्रयोगमा केही प्रतिबन्धहरू छन् । त्यसैले, अन्तरिक्षमा महिनावारीको समयमा व्यक्तिगत सरसफाइ कायम राख्न कठिनाइहरू हुन्छन् ।
डा. वर्षा जैनले अन्तरिक्ष यात्राले प्रजनन क्षमतामा कुनै प्रभाव पार्छ वा पार्दैन भन्ने कुनै प्रमाण नभएको बताएकी थिइन् ।
अन्तरिक्षमा यात्रा गरेका र फर्केपछि आमाबाबु नबनेका धेरै महिला र पुरुषहरू छन् । पहिलो पटक अन्तरिक्षमा जाने महिलाहरूको औसत उमेर ३८ वर्ष रहेको थियो । महिलाहरूले आफ्नो अण्डा सुरक्षित राख्न सक्छन् र पुरुषहरूले आफ्नो शुक्रकीट भविष्यको गर्भधारणको लागि सुरक्षित राख्न सक्छन् । यद्यपि यो उनको व्यक्तिगत निर्णय हुनेछ । यस सम्बन्धमा नासाको कुनै नियम भने छैन । अन्तरिक्ष यात्रीहरू अन्तरिक्षमा विकिरणको जोखिममा हुन्छन् । यद्यपि, प्रजनन क्षमतामा यसको प्रभावको बारेमा कुनै जानकारी छैन । अन्तरिक्ष यात्राको क्रममा पुरुषको शुक्राणुको गुणस्तर घट्छ, तर पृथ्वीमा फर्किएपछि यो पुनर्स्थापित हुन्छ। यसको दीर्घकालीन प्रभावहरू अझै अध्ययन गरिएको छैन ।
उनका अनुसार अन्तरिक्षमा मानव शरीर छिटो बुढो हुन्छ। अन्तरिक्षमा तिनीहरूको हड्डीको घनत्व घट्छ। पृथ्वीमा फर्केपछि तपाईंले जतिसुकै राम्रा बानीहरू अपनाए पनि वा उपायहरू अपनाए पनि, केही प्रभावहरू तपाईंको शरीरमा देखिनेछन् ।
