- २०८१ बैशाख १४ शुक्रबार
काठमाडौं । झ्याल वा गलियारे, शौचालय नजिक वा ककपिट नजिक, खाना खाने कि नखाने ? जब गिल्बर्ट ओटले आफ्नो रातभरको न्यु योर्कदेखि लन्डन उडानको बुकिङ निर्दिष्ट गर्दै थिए, उनले खाना प्राथमिकताहरूको सूचीमा केहि नयाँ देखेः कोषेर वा शाकाहारी भोजन जस्ता विकल्पहरूको अतिरिक्त, त्यहाँ खाना सेवा पूर्ण रूपमा छोड्ने विकल्प थियो ।
उनले विधिवत रूपमा कुनै खाना छनौट गरे । यो केहि हो, उनी भन्छन्, सबै हवाई यात्रुहरूले गर्ने बारे सोच्नुपर्छ । “म खाना छाड्छु, म कसरी उड्छु,’’ ओट भन्छन्, जसले आफ्नो ब्लग, भगवान सेभ द प्वाइन्ट्समा आफ्नो अनुभवको बारेमा लेखे। “मध्यरातमा खाना खाने विचारले तपाइँको भोलिपल्ट पूरै फ्याँक्छ, र मलाई लाग्छ कि त्यहाँ विश्वसनीय विज्ञान छ कि यसले जेट ल्यागबाट पुनः प्राप्ति गर्ने तपाइँको क्षमतालाई चोट पुर्याउँछ ।’’
ओटीटी जस्तै सबैजना बोर्डमा खाना छाड्ने सम्भावनासँग रोमाञ्चित नभए पनि डेल्टा (जुन ओटीटी उडान गरिरहेको थियो) र जापान एयरलाइन्स लगायतका केही एयरलाइन्सले “धन्यवाद तर नो धन्यवाद“ विकल्प प्रयोग गरिरहेका छन् । यो यात्रुहरु लाई लामो समय सम्म समात्ने छ कि छैन भन्ने बारे जूरी अझै बाहिर छ ।
खाना किन महत्त्वपूर्ण छ ?
हाल, “खाना छोड्नुहोस्’’ विकल्प डेल्टाको व्यवसायिक वर्ग डेल्टा वन क्याबिनमा उडान गर्ने केही यात्रुहरूका लागि मात्र उपलब्ध छ । एयरलाइन्सका प्रतिनिधिले बताउँछन् कि गत वर्ष कार्यक्रम सुरु भएदेखि, प्रत्येक महिना लगभग एक हजारदेखि १५ सय खाना स्वैच्छिक रूपमा अस्वीकार गरिएको छ ।
यसको मतलब योग्य यात्रुहरूको मात्र ३% अप्ट आउट छन् । तर यो एयरलाइन्सले इन्धन, लागत र बोर्डमा भएको फोहोर घटाउन के गर्न सक्छ भन्ने परीक्षणको मामला हो । एयरलाइन्सका अनुसार, “खाना छैन’’ विकल्प भनेको पर्यावरणमैत्री हुनु मात्र होइन । यो निजीकरणको बारेमा पनि हो ।
डेल्टाका प्रतिनिधि भन्छन्, “हामी सधैं हाम्रा ग्राहकहरूलाई अझ राम्रो सेवा दिने र थप निजीकृत अनबोर्ड अनुभव सिर्जना गर्ने तरिकाहरू खोजिरहेका हुन्छौं ।’’ खानाले एयरलाइन्सका लागि थप ग्राहक डेटा सङ्कलन गर्ने र सम्भावित रूपमा खानपान विकल्पहरूलाई अझ राम्रोसँग अनुकूलन गर्ने अवसर पनि प्रतिनिधित्व गर्दछ ।
के यो हरियो धुने मात्र हो?
खाना छाड्ने कार्यक्रमहरूको आलोचकहरू भन्छन् कि एयरलाइन्सहरू स्थिरताको लिबास अन्तर्गत कुना–काट्ने उपाय लुकाउने प्रयास गरेर “हरियो धुने’’ हुन सक्छन् । २०२० मा, जब जापान एयरलाइनले आफ्नो खाना छाड्ने विकल्प सुरु गर्यो, एयरलाइनले उडानकर्ताहरूलाई खाना खानुको सट्टामा निःशुल्क सुविधा किट प्रदान ग¥यो ।
एक आलोचक, विंगबाट ब्लग भ्यूका ग्यारी लेफले सुविधा किटलाई “टोकन’’ भने र तर्क गरे कि कार्यक्रमले एयरलाइनलाई भन्दा पनि परिवर्तन गर्न यात्रुलाई धेरै जिम्मेवारी दिएको छ ।
“मलाई लाग्छ कि खानाको फोहोर घटाएर पैसा बचत गर्नु जापान एयरलाइन्सको नैतिकता हो, तर के यो यात्रुले प्रस्थान गर्नुभन्दा कम्तिमा २५ घण्टा अघि खानाको निर्णय लिनु नैतिक दायित्व हो, अर्को शब्दमा, आफ्नो भविष्य आफैं जाँदैछ कि छैन भनेर जान्न। भोको हुनु ?’’ उसले लेख्यो ।
जापान एयरलाइनले कार्यक्रम केही सीमित मार्गहरूमा परीक्षणको रूपमा सुरु भयो । अब, यो कुनै पनि अन्तर्राष्ट्रिय उडानमा कुनै पनि कक्षाको सेवामा यात्रुहरूका लागि उपलब्ध छ ।
मूल रूपमा, यसलाई “नैतिक भोजन छोड्ने विकल्प’’ भनिन्थ्यो तर “नैतिक’’ शब्द त्यसबेलादेखि हटाइएको छ । टेबल फर टु नामक परोपकारी संस्थासँगको साझेदारीले प्रतिस्थापन गर्ने सुविधा किट प्रस्ताव समाप्त भएको छ ।
एयरलाइन्सले प्रत्येक खाजाको लागि, यो परोपकारी संस्थालाई थोरै रकम दान गर्ने बताएको छ, जसले गरिबीमा बाँचिरहेका बच्चाहरूलाई स्कूलको खाजा उपलब्ध गराउँछ । यद्यपी, एयरलाइनले कति पैसा दान गर्छ वा कुन स्कूल वा क्षेत्रहरूलाई सेवा दिइन्छ भनेर निर्दिष्ट गर्दैन । के यात्रीहरूले “हरियो’’ छनौट गरेमा आफूलाई राम्रो लाग्छ? वा तिनीहरूले मात्र भोक महसुस गर्नेछ ?
“ग्राहकको परिप्रेक्ष्यमा, तपाईलाई ठगिएको जस्तो लाग्छ,’’ जोआकिन हिडाल्गो भन्छन्, जसले २०२० मा मा एमआइटीमा आफ्नो स्नातक थीसिसको लागि हवाईजहाज उद्योगको फोहोरको संसारमा गहिरो डुब्यो ।
“तर मलाई लाग्छ कि उनीहरूलाई के बारे थप जानकारी दिनुपर्छ, मैले भन्नु पर्छ, यो सम्पूर्ण कुराको जटिलता हो र वास्तवमा विमानहरूमा खानपानको सम्पूर्ण आपूर्ति श्रृंखलामा के जान्छ ।’’
एयरलाइन्सहरूका लागि “खान खाँदैन’’ विकल्प प्रस्ताव गर्दैन, त्यहाँ नखाने एयरलाइन खानाको साथ के गर्ने भन्ने प्रश्नहरू छन् ।
एउटा साधारण सुझाव भनेको तिनीहरूलाई खाना बैंक वा आश्रयहरूमा दान गर्नु हो। तर एयरलाइन उद्योगमा कडा स्तरको नियमन, साथै एयरपोर्टहरूमा फरक कानून, यसको मतलब यो असम्भवको नजिक छ यदि खाना पूरै समय बन्द रह्यो भने पनि। यात्रुहरूलाई फलफूल, मासु वा अन्य खानेकुराहरू सीमापार ल्याउनबाट रोक्ने नियमहरू पनि लागू हुन्छन् ।
त्यसोभए एयरलाइन खाना नखाँदा के हुन्छ ? केही एयरलाइन्सले उडान परिचरहरूलाई अछुतो व्यापार वा प्रथम श्रेणीको खाना खान अनुमति दिन्छ । तर अधिकांश समय, तिनीहरू या त जलाइन्छ वा ल्यान्डफिलमा फ्याँकिन्छ ।
हिडाल्गो सोच्छन् कि उड्डयन उद्योगले दैनिक बेडसिट परिवर्तन गर्न वा केवल पारिस्थितिक लाभको लागि अतिथि प्रोत्साहन प्रस्ताव गर्ने होटेलहरू जस्तै उही दिशामा जान सक्छ ।
खानाको फोहोरको बारेमा पारदर्शी भएर र यात्रुहरूलाई शिक्षित गरेर, बोर्डमा खाना छाड्नु व्यक्तिगत प्राथमिकताको सट्टा वातावरणीय कथन बन्न सक्छ । यद्यपी, उडानको जलवायु प्रभावले कमजोर पारेको छ ।
यदि मैले मेरो मन परिवर्तन गरे भने के हुन्छ ?
ओट भन्छन् कि उनले खाना छोड्ने विकल्पको बारेमा सुनेको सबैभन्दा सामान्य प्रश्न हो “यदि मैले मेरो मन परिवर्तन गरें भने के हुन्छ?’’ आखिर, जब तपाईं आकाशमा धातुको ट्यूबमा हुनुहुन्छ, तपाईं तान्न र खाजा लिन सक्नुहुन्न ।
धेरै एयरलाइन्सहरूले विशेष गरी लामो दूरीको उडानहरूमा, बोर्डमा खाजाहरू स्टक गर्छन्। तिनीहरू सँधै निः शुल्क हुँदैनन्, तर तपाईंले मिडहायरमा भोकाउनुहुने ज्ञान मूल्यवान छ । यदि तपाई आफैंमा निश्चित हुनुहुन्छ र तपाईलाई के मनपर्छ थाहा छ भने, ओट भन्छ कुनै पनि अनुकूलन विकल्प राम्रो छ ।
ओटको मामलामा, ऊ महिनामा कम्तिमा एक पटक उही हिथ्रो मार्गमा उडान गर्दछ र उसको यात्राको दिनचर्या चिसो हुन्छ, सुत्ने बानीदेखि लिएर उसले आफ्नो क्यारी–अनमा राख्ने कुराहरू सम्म । उसलाई यो पनि थाहा छ कि उसले विमानको खानालाई “होइन धन्यवाद’’ भन्न जारी राख्नेछ, चाहे जतिसुकै लोभलाग्दो लागे पनि । “एयरलाइनमा फोइ ग्रास, लोबस्टर र क्याभियार हुन सक्छ र म अझै यो खाने छैन ।’’
