- २०८१ बैशाख १३ बिहीबार
काठमाडौँ । क्रिप्टोक्वीनको उपाधि पाएकी डा. रुजा इग्नाटोभा बारे एउटा नयाँ पुस्तक र बिबिसी पोडकास्ट 'द मिसिङ क्रिप्टोक्वाइन' को आगामी एपिसोडले अनुसन्धान गरेको छ । क्रिप्टोकरेन्सी बजारमा उथलपुथल हुँदा, बिटक्वाइन लगानीकर्ता, हराएको क्रिप्टोकरेन्सी, र डा. रुजाको भाग्य डुबेको सम्भावना व्यक्त गरिएको छ ।
२०१७ मा क्रिप्टोकरेन्सी वानक्वाइन चरम सीमामा रहेका बेला यसमा लगानीकर्ताहरुले अर्बौंको लगानी गरे । त्यसपछि ठगी र मनी लान्ड्रिङको आरोपका कारण डा. रुजा अमेरिकी गुप्तचर एजेन्सी एफबीआईको १० मोस्ट वान्टेड फरार मध्ये एक भइन् ।
अक्सफोर्डमा अध्ययन गरेका उद्यमीले आफ्ना लगानीकर्ताहरूलाई आफूले बिटक्वाइन किलर बनाएको बताए, तर फाइलहरूले हराउनुअघि आफ्नो प्रतिद्वन्द्वी मुद्रामा गोप्य रूपमा अर्बौं जम्मा गरेको देखाउँछन् ।
यसको विवरण पहिलो पटक २०२१ मा बाहिर आएको थियो, जब एक वकिलद्वारा अनलाइन पोस्ट गरिएको दुबई अदालतको कागजातले डा. रुजालाई 'इतिहासको सबैभन्दा सफल अपराधी' भनेर वर्णन गरेको थियो ।
दुबई फाइल
दुबई फाइलमा भएका केही जानकारी स्वतन्त्र रूपमा बिबिसीले प्रमाणित गर्न सक्षम भएको जनाएको छ। कम्तिमा, यो चुहावटले दुबई डा. रुजाको लागि महत्त्वपूर्ण आर्थिक मार्ग थियो भन्ने संकेत गरेको देखिन्छ । एफबीआईले डा. रुजासँग जोडिएका पाँचवटा देशमा संयुक्त अरब इमिरेट्स पनि पर्छन् । 'यहाँ करोडौं डलर जोखिममा छ,' फाइलहरू अनलाइन पोस्ट गर्ने वकिल डा. जोनाथन लेभी भन्छन् ।
डा. लेवी क्षतिपूर्ति दावी गर्न वानक्वाइन पीडितहरूको जानकारीमा भर पर्दै हुनुहुन्छ । यो दाबी ब्रिटिश हिन्द महासागर क्षेत्रको सर्वोच्च अदालतमा राखिएको थियो । यसलाई यहाँ राख्नुको पछाडि तर्क कथित रूपमा वानक्वाइनद्वारा प्रयोग गरिएको वेब डोमेन होस्ट यस ठाउमा हुनु हो । डा. लेभीले ह्वाइटलब्लोअरबाट हजारौं कागजातहरू प्राप्त गरे, तीमध्ये अधिकांश अरबीमा । यस ह्वाइटलब्लोअरले दुबईमा मानिसहरूलाई 'अनुचित रूपमा धनी' बनाइएको बताए ।
बिटक्वाइन सम्झौता
डा. लेवीको कानुनी मुद्दामा सबैभन्दा ठूलो दाबी भनेको अमीराती शाही शेख साउद बिन फैसल अल कासिमीसँग ठूलो बिटकोइन सम्झौता भएको हो, जो एक धनी व्यापारी टाइकुनका छोरा हुन् । फाइलमा यो पनि भनिएको छ, २०१५ मा, शेख साउदले डा. रुजालाई २ लाख ३० हजार बिटक्वाइनहरू भएको चार युएसबी मेमोरी स्टिकहरू दिएका थिए, त्यो त्यस समयको ४८.३ मिलियन यूरो बराबर थियो ।
बदलामा, डा. रुजाले मश्रेक बैंकमा शेख साउदलाई २१० मिलियन एमिराती दिराम, वा लगभग ५० मिलियन यूरोको तीनवटा चेक हस्तान्तरण गरेकी थिइन् । यो कथित सम्झौता हुनु अघि, दुबईको मश्रेक बैंकले मनी लान्ड्रिंगको आरोपमा डा. रुजाको खाता बन्द गर्न थालेको थियो, त्यसैले उनले त्यो चेक नगद गर्न सकेनन् ।
यस तथ्यको एक वर्ष अघि अमेरिकी न्याय विभागले वानक्वाइनलाइ धोखाधडी क्रिप्टो भनेर डा. रुजालाई आरोप लगाएको थियो । तर २०२० मा दुबईका अधिकारीहरूले डा. रुजाको कोषमा रोक हटाए । निर्णय हुनुभन्दा केही महिना अघि, डा. रुजाका पूर्व कोष प्रबन्धक मार्क स्कटलाई पनि न्यूयोर्कमा वानक्वाइनको ४०० मिलियन डलर लान्ड्रिङ गरेको दोषी ठहर गरिएको थियो ।
दुबईको पुनरावेदन अदालतको रेकर्ड अनुसार, २८ अप्रिल २०२२ मा, शेख साउदले डा. रुजा आफैंसँग भएको सम्झौतालाई उल्लेख गर्दै, डा. रुजाको कोष उनलाई हस्तान्तरण गर्न माग गरे । करिब पाँच वर्षदेखि कतै नदेखिए पनि यस मुद्दामा डा. रुजा प्रतिवादी हुन् ।
डा. रुजा र शेख
शेख साउदको बारेमा थोरै थाहा छ, तर स्रोतका अनुसार छोटो कदको शरीर भएका शेखलाई बडी बिल्डिंगको शौक छ र सार्वजनिक रूपमा विरलै देखिन्छ । उनी शिक्षाको क्षेत्रमा काम गर्ने दाबी गर्ने संस्था द इन्टरगभरमेन्टल कोलाबोरेटिभ एक्शन फन्ड फर एक्सिलेन्सको २०१७ को युट्युब भिडियोमा देखा परेका थिए, तर दुबई फाइलहरू रिलिज हुँदा शेख अल कासिमीलाई द इन्टरगभरमेन्टलको सचिवको रूपमा उल्लेख गरिएको थियो ।
भर्खरै सुरु गरिएको क्रिप्टोकरेन्सीमा शेख पनि अध्यक्ष छन् । लिक भएका दुबई फाइलहरूले अल कासिमीको परिवार र डा. रुजाबीच एक पटक घनिष्ट सम्बन्ध रहेको बताउँछ । ३ सेप्टेम्बर २०१५ मा, दुबईको मश्रेक बैंकले डा. रुजालाई आफ्नो व्यक्तिगत खाता बन्द गर्ने लिखित रूपमा जानकारी गरायो ।
११ दिनपछि, एक अमेरिकी अदालतले एउटा इमेल प्राप्त गर्यो जसमा डा. रुजाले आफ्नो वानक्वाइन सहयोगीलाई माश्रेक बैंकबाट ५० मिलियन यूरो स्थानान्तरण गर्न निवेदन दिएकी थिइन् । उनले अर्को हप्ता दुबईमा शेखलाई भेट्ने कुरा पनि बताए । उनले लेखेकी छिन्, ‘हाम्रो लागि त्यहाँ केही हुन सक्छ’ भन्ने प्रयास गर्नेछु ।
डा. रुजा कोसँग भेट्न जाँदै थिइन् वा भेट भयो भन्ने थाहा छैन, तर फाइलले अर्को कथालाई औंल्याउँछ । फाइलहरूबाट तस्बिर फेला परेको छ, जुन ८ अक्टोबर, २०१५ को हो तर यो कहाँ खिचिएको हो थाहा छैन, यो तस्बिरमा डा. रुजा शेख सउदका बुबा शेख फैसलको छेउमा उभिएकी छन् ।
दुबई र रस अल खैमाह (आरएके) को सिमानामा पर्ने शारजाहमा अल कासिमी परिवारले शासन गर्छ ।
कूटनीतिक परिचयपत्र गोप्य ?
रुजाको नाममा आइक्याफेको विशेष सल्लाहकारका रुपमा जारी गरिएको उक्त फाइलमा कूटनीतिक परिचयपत्र पनि भेटिएको छ । यो उही संस्था हो जुन एक पटक शेख साउदसँग वरिष्ठको रूपमा सम्बन्ध थियो । यो संगठन संयुक्त राष्ट्र संघसँग सम्बद्ध देखिन्छ, तर संयुक्त राष्ट्रका महासचिवका प्रवक्ताले संयुक्त राष्ट्रसँग यसको सम्बन्धको कुनै अभिलेख फेला पारेनन्।
यसका सह-संस्थापक शहरयार रहिमीले आइकाफे संयुक्त राष्ट्र संघमा दर्ता भएको बताए पनि यसबारे कुनै प्रमाण दिन सकेनन् । डा. रुजाको बारेमा उनले आफू (रुजा) लाई दिएको आइकाफे कागजात शेख साउदबाट आएको बताए ।
डा. रुजाको बिटकोइन सम्झौताको केही समय पछि, तिनीहरूको सम्बन्ध चिसो भयो । लीक भएको फाइलमा फेला परेको पत्र अनुसार शेख साउदले डा. रुजालाई आईसीएएफईको राजदूतको भूमिकाबाट बर्खास्त गरेका थिए, यो उनको (डा. रुजाको) सम्पत्ति कानुनी विवादमा फस्नुअघिको कुरा हो।
यी दुईबीचको मुद्दा २८ जुनमा दुबईको पुनरावेदन अदालतमा टुंगिएको थियो ।
डा. रुजासँग अहिले कति पैसा छ ?
कथित बिटक्वाइन सम्झौता, डा. रुजासँगको उनको सम्बन्ध र आइसीएएफईमा उनको भूमिकाको बारेमा सोध्दा शेख साउदका वकिलले सीधै जवाफ दिएनन् तर लेखे, 'तपाईंसँग भएका सबै जानकारी निराधार छन् ।' कथित बिटक्वाइन सम्झौता 'कोल्ड स्टोरेज वालेट' प्रयोग गरी गरिएको भनिएको छ जसले वास्तवमा के भयो भनेर पत्ता लगाउन गाह्रो देखिएको छ ।
बिटक्वाइन लेनदेनहरू प्राय: ट्रेस गर्न मिल्छ किनभने वालेटहरू बीचको भर्चुअल मुद्राको सबै स्थानान्तरणहरू सार्वजनिक रूपमा हेर्न सकिने डाटाबेसमा रेकर्ड हुन्छन् । यद्यपि यी बिटक्वाइनहरू कुन वा कति वालेटमा जम्मा गरियो भन्ने विवरण अदालतका कागजातहरूमा छैन ।
यदि यो अझै उनी (डा. रुजा) सँग छ भने, डा. रुजालाई यति ठूलो रकम बिटक्वाइन स्थानान्तरण गर्न गाह्रो हुन सक्छ ।
क्रिप्टो लेखक डेभिड बर्च सोच्छन्, एक बेनामी मुद्राको रूपमा बिटकोइनको प्रतिष्ठा गलत छ किनभने सरकारी एजेन्सीहरूले यी सिक्काहरूको प्रवाह ट्र्याक गर्न राम्रो एल्गोरिदमहरू प्रयोग गरिरहेका छन् । तिनीहरू भन्छन्, केहि बिलियन डलरबाट छुटकारा पाउन तपाईले सोच्नु भन्दा धेरै गाह्रो छ ।
यदि डा. रुजासँग अझै २ लाख ३० हजार बिटकोइनहरू छन् भने, उनी यस मुद्राको सबैभन्दा ठूलो मालिक हुन् । नोभेम्बर २०२१ मा, उनको शेयर १५ बिलियन पुग्ने थियो । तर जब यो लेख लेखिँदैछ, त्यो पाँच अर्ब डलरमा झरेको छ । अहिले पनि उनीहरूलाई लुकाउन पर्याप्त छ ।
-बिबिसीबाट
